فصل اول:
کلیات تحقیق
1-1: مقدمه
با وجود پيچيدگي عوامل موثر در جهان امروز تقريبا اين امر بديهي شده است كه پيشرفت و اعتلاي هر كشوري به كميت و كيفيت دانشگاههاي آن وابسته است. براي روشن شدن اين موضوع كافي است كه نگاهي به كشورهاي توسعه يافته داشته باشيم. براستي در كدام يك از آنها دانشگاههاي معتبر با استانداردهاي كيفي و كمي بالا يافت نمي شود و يا نقش دانشگاههاي مذكور در توسعه ي اين گونه كشورها ناچيز تلقي شده است؟
بنابراين اگر توسعه ي كشور را با كميت و كيفيت دانشگاهها مرتبط بدانيم، لازم است فعاليتهاي دانشگاه آزاد اسلامي بعنوان يكي از دانشگاههاي اصلي کشور در ربع قرن اخير ارزيابي شود تا بتوان ضمن ارزيابي از فعاليتهاي انجام شده و پيشرفتهاي حاصل شده، معضلات و مشكلات فرا روي دانشگاه را شناخته و راه حلهاي مناسب ارائه شود؛ ضمن اينكه شرايط جديد مطمئنا راه حلهاي جديدي اقتضا مي كند كه مطابق با نيازهاي جديد باشد.
بعد از ربع قرن تاسيس و فعاليت دانشگاه آزاد و ايجاد زمينه هاي مناسب تحصيلي براي جوانان داوطلب آموزش عالي از يك طرف و توسعه ي روز افزون شهرها و مناطقي كه دانشگاه در آنجا فعاليت داشته است، امروزه مشكلاتي فرا روي دانشگاه آزاد قرار گرفته است كه بعضي از آنها ناشي از عوامل درون سازماني و بعضي محصول عوامل بيروني است. البته علاوه بر بررسي مشكلات لازم است از كوچكترين واحد تا بزرگترين واحد دانشگاهي فعاليتهاي خود را مورد بررسي قرار داده تا برآيند همه ي اين مطالعات بتواند براي مديران سازمان فرصتي فراهم سازد تا در ادامه ي اين روند و براي مواجه با مشكلات احتمالي برنامه ريزي كرده و شاهد درخشندگي و بالندگي دانشگاه آزاد اسلامي در دهه هاي آينده باشيم.
1-2: بیان مساله
فعاليت شركتها و سازمانها، امروزه در محيطي به مراتب پيچيدهتر از گذشته انجام ميشود و سازمانهاييكه نتوانند زودتر و سريعتر از رقبا از خود عكسالعمل نشان دهند و در مقابل تغييرات متعدد و تأثير گذار محيطي از جمله قوانين و مقررات، تجارت خارجي و … از خود واكنش درست به موقع نشان دهند و دچار انفعال شوند، اميدي به بقا نخواهند داشت. علاوه بر عوامل مهم و تأثيرگذار محيط خارجي سازمانها، مجموعه مزيتها و نقاط ضعف آنها نيز نقشي تعيين كننده در دوام و بقاي فعاليت آنها دارد.
در همين راستا سازمانها باید سياست منظم و يكپارچهاي را در جهت برنامهريزي و مديريت استراتژيك مجموعه خود به نحوي اثربخش بعمل آورده و در قالب برنامههاي بنيادين دست به ايجاد هماهنگيها و رعايت اولويتها بزنند. در چنين شرايطي طرح برنامهريزي و مديريت استراتژيك با توجه به ابعاد وسيع و گسترده آن پاسخي به چگونگي برنامهريزي مؤثر در بلند مدت می باشد.(دیوید،1382) برخلاف روشهاي معمول كه تنها به عوامل داخلي ميپردازند، اين نوع برنامهريزي نگاه به بيرون و عوامل محيطي نيز دارد. لذا ميتوان گفت محصول برنامهريزي استراتژيك، برنامهاي راهگشا و آيندهنگر و تحول آفرین است كه سازمان را در بستر شكار فرصت قرار داده و موجبات برتري و تعالی این سازمان را فراهم سازد. ( حمیدی زاده، 1382) محصول نهايي اين فرايند مجموعة رسالت و مأموريت سازمان ، اهداف كيفي و كمي آن براي يك دوره پنج ساله و بالاخره استراتژيها، برنامه های عملیاتی و اقدامات اصلي اجرايي براي نيل به اهداف تعيين شده می باشد . دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان یکی از نهادهای موثر و قوی در کشور با نگرش جدید به برنامه های گذشته بایستی زمینه بهره وری خود را بیش از پیش بوجود آورد. شرایط جدید امروزی که در محیط داخلی و خارجی دانشگاه بوجود آمده ضرورت تدوین یک برنامه استراتژیک را به منظور مقابله با شرایط جدید ایجاب می کند. در اين راستا دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد در نظر دارد ضمن شناسایی و برطرف ساختن نقاط ضعف و مقابله با تهديدهاي خود و با بهرهگيري از ظرفيتها و مزيتهاي بالقوه و بالفعل موجود، به بهرهبرداري هر چه بيشتر از فرصتهاي محيطي در افق برنامه توسعه پرداخته و اهداف خويش را در راستاي تحقق رسالت يا فلسفه وجوديش جهتدهي نماید.
1-3: اهمیت و ضرورت تحقیق
تغييرات و دگرگوني هاي سريع و پيچيده جامعه و تأثير آن بر رشد و توسعه شركتها موجب می شود مفاهيمي مانند سيستم، اقتصاد، برنامهريزي بلند مدت، استراتژي و فرايند مديريت استراتژيك مورد توجه صاحبنظران مديريت قرار گيرد. اين مفاهيم و نظريات پاسخ علم مديريت به دگرگوني و تغييرات وسيع اقتصادي واجتماعي می باشد. توجه به محيط، آگاهي از تاثير متغيرهاي محيطي و ارائه چشم اندازي از فعاليت آينده براي سازمانها، لزوم آمادگي براي برخورد با تغييرات مداوم را توجيه مي كند. وجود عدم قطعيت هاي محيطي در مسايل سازماني به لحاظ مبهم بودن و طبيعت احتمالي رخدادهاي آتي و آمادگي سازمانها جهت تغيير، برخوردي متفاوت با تغيير، نوع تصميمات، عوامل جديد مؤثر بر تصميمگيري و قطعيت در مورد تغييرات آينده، اهمیت توجه به برنامه ریزی استراتژيك را ضروری می سازد. دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به تغییرات شگرفی که در جهان امروز انجام گرفته لازم است همانند گذشته با راهکارهای مناسب مدیریتی به بالندگی و توسعه علمی خود بیفزاید و به رشد اجتماعی و اقتصادی کشور کمک شایانی نماید. اتخاذ استراتزی های نوین جهت تاثیر گذاری بر روند تحولات مثبت در حامعه نیاز به تدوین برنامه ی استراتژیک را در دانشگاه آزاد اسلامی روشن می سازد.
1-4: اهداف تحقیق
1-4-1: هدف کلی
تدوین سند برنامه ریزی استرتژیک و ارائه مدل کاربردی برای دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد
1-4-2: اهداف ویژه
- تهیه سند چشم انداز و بیانیه ماموریت برای دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد
- بررسی. شناخت و تدوین ماموریت و چشم انداز دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد با توجه به چشم انداز کشور در افق 1404، نقشه جامع علمی کشور و سیاست های کلی برنامه پنجم توسعه کشور و دانشگاه ازاد اسلامی
- بررسی و شناخت فرصت ها و تهدیدهای خارجی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد
- بررسی و شناخت قوت ها و ضعف های ادارات مختلف در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد
- بررسی و تدوین اهداف کلی و عینی بخش های آموزشی، فرهنگی، دانشجویی و رفاهی، پژوهشی و عمرانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد
- بررسی و تدوین استراتژی های عملی و سطوح وظیفه ای بخش ها و کل دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد
- تدوین برنامه های راهبردی و عملیاتی برای دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد
1-5: متغیرهای تحقیق
ماموريت / رسالت
بنا به تعريف ، رسالت عبارت است از فلسفه وجودی و يا نقشی که يک مجموعه ( مانند دانشگاه ) در جامعه بر عهده گرفته تا با ايفای آن ، خدمات مورد نظر را ارائه دهد و نيازهای جامعه را برآورده سازد . (فقهی،1384)
چشم انداز
چشم انداز يا دورنما، توصيفی است از شرايط آينده سازمان و به عبارت ديگر ، تصويری است از وضعيت سازمان ، زمانی که به اهداف و استراتژی های خود دست يافته باشد . بدين ترتيب توجيهی روشن ، مشخص و قابل دفاع از اينکه چرا و چه انتظاری از سازمان می رود حاصل می شود و امکان موفقيت سازمان با تصوير روشنی که از آينده آن بدست می آورند محتمل تر خواهد شد . از طرف ديگر توافق به آينده سازمان ، همه نيروهای مجموعه را همسو و هم جهت ساخته ، آرمان مشترکی را بين اعضاء مجموعه فراهم می سازد . .(دیوید،1382)
استراتژی
استراتژی را "گاهی به عنوان «راه و روش رسیدن به اهداف» تعریف می نمایند. طبق این تعریف، استراتژی هم راه و هم روش یا چگونگی دستیابی به اهداف را باز گو می کند در حالی که اهداف مسیر حرکت را مشخص می سازند.(دیوید،1382)
ارزشها
ارزشهای سازمانی زيربناهای فرهنگ سازمانی می باشند . يعنی چيزی که شرط بقا و رشد سازمان است و بعبارت ديگر اصول و راهنمای سازمانها بوده و بعنوان رهنمودهايی جهت تصميم گيری ها و رفتار در سازمان مورد توجه قرار می گيرند . ارزشها همان بايدها و نبايدهای سازمان هستند که آرمانها و ماموريت سازمان بر مبنای آنها تدوين می شوند و چشم انداز مطلوب سازمان در اين راستا شکل می گيرد. (فقهی،1384)
نقطه قوت
موردی است که سازمان در صورت انجام يا داشتن آن از امتياز مثبت و توانايی قابل ملاحظه ای برخوردار خواهد شد.(دیوید،1382)
نقطه ضعف
موردی است که سازمان در صورت انجام يا داشتن آن از امتياز منفی و عدم توانايی برخوردار خواهد شد.(دیوید،1382)
فرصت
پتانسيل نهفته ای است که بهره گيری از آن سازمان را در جهت مثبت رشد خواهد داد و استفاده از آن مزايای قابل ملاحظه ای برای سازمان خواهد داشت . بعبارت ديگرمنفعت بالقوه ای است که عوامل بالفعل شدنش هنوز بوجود نيامده است.(دیوید،1382)
تهديد
برعکس فرصت، عاملی است که مانع حرکت، رشد و بالندگی سازمان می شود. بعبارت ديگر ضرر بالقوه ای است که عوامل بالفعل شدنش هنوز به وجود نيامده است.(دیوید،1382)
1-6: پرسش های تحقیق
1- ماموریت و چشم انداز دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد با توجه به چشم انداز کشور در افق 1404 نقشه جامع علمی کشور و سیاست های کلی برنامه پنجم توسعه کشور و دانشگاه آزاد اسلامی چیست؟
2- فرصت ها و تهدید های خارجی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد چیست؟
3- نقاط قوت و ضعف بخش های مختلف در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد چیست؟
4- اهداف کلی و عینی در بخش های آموزشی، فرهنگی و دانشجویی، پژوهشی، عمرانی ومالی اداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد چیست و چگونه باید تدوین شود؟
5- استراتژی های عملی و سطوح وظیفه ای بخش ها و کل دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد چیست و چگونه باید تدوین شود؟
6- برنامه های کار در بخش های مختلف آموزشی. فرهنگی و دانشجویی. پژوهشی، عمرانی و مالی اداری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد در سالهای 1383 تا 1388 چگونه بوده است؟
7- برنامه های کار در بخش های مختلف آموزشی. فرهنگی و دانشجویی. پژوهشی، عمرانی و مالی اداری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد چگونه باید تدوین شود؟
1-7: پیشینه تحقیق
بر اساس بررسیهای صورت گرفته توسط محقق پژوهش مدونی که بصورت ویژه در دانشگاه آزاد اسلامی به بررسی و تدوین برنامه ریزی استراتژیک پرداخته باشد، یافت نشد.
1-8: مشخصات اجرای طرح
1-8-1: نوع مطالعه . روش و نحوه اجرای تحقیق: (بیان نوع و روش تحقیق و علت انتخاب آن)
جهت انجام این پزوهش از روش توصیفی به شیوه موردکاوی استفاده می شود. اطلاعات در زمینه ها و بخش های مختلف دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد با توجه به وضعیت موجود جمع آوری شده و به ارائه الگویی اثربخش پرداخته می شود.
1-8-2: ابزار گرد آوری داده ها
در این پژوهش جهت جمع آوری داده ها از ابزارهای مختلفی استفاده خواهد شد که به شرح ذیل است:
الف) جهت بررسی وضعیت موجود بخش های مختلف آموزشی، فرهنگی و دانشجویی، پژوهشی، عمرانی و مالی اداری از فرمهای مصاحبه و مشاهده استفاده خواهد شد.
ب) به منظور جمع اوری اطلاعات دقیق تر در این بخش ها در کنار روش های بالا به بررسی مستندات در هر بخش نیز پرداخته می شود.
ج) استفاده ازجدول تحلیل SWOT به منظور شناخت قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدهای دانشگاه در بخش های مختلف آموزشی، فرهنگی و دانشجویی، پژوهشی، عمرانی و مالی اداری
د) استفاده از پرسشنامه مدون که روایی و پایایی آن توسط خبرگان مورد تایید واقع شده است، جهت شناخت دیدگاه های اساتید، کارشناسان و دانشجویان در مورد بخش های مختلف آموزشی، فرهنگی و دانشجویی، پژوهشی، عمرانی و مالی اداری به منظور جمع آوری اطلاعات بیشتر در مورد این شاخص ها و کمک به تدوین برنامه های کاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد
1-8-3: جامعه آماری
الف) جامعه آماری:
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه اعضاء هیئت علمی، کارکنان و دانشجویان دانشگاه ازاد اسلامی واحد لامرد در سال تحصیلی 1388-1387 می باشد. کارشناسان نیز در این پژوهش به افراد دارای مدرک کارشناسی ارشد و بالاتر گفته می شود که به نوعی با دانشگاه آزاد به صورت حق التدریس یا با دانشگاه های غیرانتفاعی و پیام نور همکاری دارند و می توانند در مورد دانشگاه آزاد اسلامی واحد واحد لامرد اظهار نظر نمایند.
ب) نمونه و روش نمونه گیری
به منظور جمع اوری اطلاعات دقیق در مورد سوالات دو و سه از همه اعضای هیئت علمی و کارشناسان شهر لامرد استفاده می شود و نمونه گیری به عمل نمی آید. در مورد دانشجویان نیز از روش تصادفی طبقه ای استفاده می شود بدین صورت که با استفاده از جدول مورگان جمعیت کل نمونه مشخص شده و سپس بر اساس جمعیت آماری رشته های کارشناسی، تعداد نمونه لازم به ان رشته اختصاص داده می شود.
ج) شیوه تجزیه و تحلیل
در این پژوهش جهت تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های آماری توصیفی مثل فراوانی . درصد. نمودار و سایر شاخص ها استفاده می شود. همچنین از مدل های علمی برنامه ریزی استراتژیک برای ارزیابی وضعیت دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد وارائه مدل اثربخش استفاده می شود.
1-9: محدودیت های تحقیق
عدم وجود پرسشنامه استاندارد در این زمینه و کمبود پژوهشهای انجام شده در ارتباط با این موضوع، محدودیت های مالی و زمانی