نگرش سیستمی به فن آوری اطلاعات و ارتباطات و نقش آن در آموزش تفکر محور و توسعه علمی
سید احمد هاشمی
دکتر عزت الله نادری
دکتر علی شریعتمداری
دکتر مریم سیف نراقی
چکیدهفناوری اطلاعات سالهاست که در کشورهای پیشرفته به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای توسعه مورد استفاده قرار گرفته است. تغییر و تحولات سریع محیطی در عصر اطلاعات همه سازمانها و نهادهای بشری از جمله آموزش و پرورش را با چالشهایی از قبیل جهانی شدن، رقابت شدید، کمبود منابع و نوسانات غیر قابل پیش بینی رو به رو ساخته است. آموزش و پرورش به ناچار برای مقابله با این وضعیت نیاز به اصلاحات، سازماندهی مجدد و استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات دارد. با توجه به اهمیت و مزایای خصوصی و عمومی فن آوری اطلاعات و ارتباطات، آموزش و پرورش می تواند نقش عمده ای در کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایفا نماید. لذا به منظور تبدیل فن آوری اطلاعات و ارتباطات به فرهنگ عمومی نیاز به بررسی این موضوع با تفکر سیستمی در آموزش و پرورش، زمینه سازی جهت استقرار مدارس مجازی و هوشمند، تعامل، هماهنگی و همکاری تمام نهاد ها و سازمانهای دولتی، مشارکت بخش خصوصی، تدوین قوانین و استراتژی های جامع، و . . . می باشد. که رعایت این راهکارها منجر به کارآیی و اثر بخشی نظام آموزشی، برابری فرصت های آموزشی برای همه در تمام سطوح تحصیلی، پیشرفت کیفی و کمی تعلیم و تربیت، ایجاد روحیه پژوهشی در معلمان و دانش آموزان، تقویت خود نظارتی، پرورش قوه ادراکی و تصمیم گیری، تربیت نیروی باسواد اطلاعاتی و کارآفرین و پیشگیری از فرار مغزها خواهد شد.
واژگان کلیدی: توسعه علمی، نگرش سیستمی، فن آوری، اطلاعات، ارتباطات، تفکر
مقدمه:با رشد روند جهانی شدن و توسعه روز افزون فن آوری اطلاعات و ارتباطات، همه ابعاد زندگی بشر با تغییر و تحولات سریع روبه رو شده است. آموزش و پرورش نیز بعنوان یک نهاد آموزشی شدیداً تحت تاثیر این تحولات قرار گرفته است و اگر نتواند خود را با این تحولات هماهنگ و همگام کند؛ بقا و حیات آن به خطر خواهد افتاد. فن آوری اطلاعات و ارتباطات در طی زمان کوتاه به یکی از اجزای اساسی جامعه مدرن تبدیل شده است. اینک بسیاری از کشورها به موازات خواندن، نوشتن و حساب کردن، درک فن آوری اطلاعات و ارتباطات و تسلط بر مهارتها و مفاهیم پایه فن آوری اطلاعات و ارتباطات را بعنوان بخشی از هسته مرکزی آموزش و پرورش مورد توجه قرار داده اند. این تکنولوژی با قدرت بالا در پردازش، ذخیره و انتقال داده ها و اطلاعات توانسته است ماهیت روشهای یادگیری و اطلاع رسانی را تغییر دهد و امکانات مناسبی را برای ارایه خدمات آموزشی بدون محدودیت زمانی و مکانی فراهم آورد. آموزش و پرورش برای تطبیق با شرایط جدید نیاز به تجدید ساختار و تجدید نظر در چشم انداز و خط مشی های خود دارد و بدون استفاده مناسب از تکنولوژی اطلاعاتی و ارتباطی،چنین تجدید ساختاری امکان پذیر نیست و ضرورت دارد در کشور بزودی بستر لازم برای اجرا و توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در موسسات آموزشی فراهم گردد. نگاه سیستم مدار نسبت به اهداف و تعامل اجزاء با یکدیگر و هدایت و هماهنگی آنها به سوی اهداف، مناسب ترین و کارآمد ترین رویکرد برای افزایش بهره وری سیستم آموزش و پرورش است در این راستا ابتدا به تعاریف واژه ها و پس از آن، با تاکید بر نگرش سیستمی، راهکارهای لازم در این زمینه ارائه خواهد شد.
تعاریف و مفهوم واژه ها:
تفکر سیستمی 1به معنای توجه به رابطه علت و معلولی پدیده ها و جامعه نگری در موضوع های سازمانی است. ( ابیلی، 1382 ).
فناوری2 مدیریت ورودی و خروجی سیستم. این مدیریت شامل استفاده از شیوه ها، سخت افزار، نرم افزار و پردازش(یعنی عملیاتی مانند محاسبه، کنترل، تصمیم گیری، ارزیابی و فیلتر کردن)است. (ماهاجامز3،2002:40) اطلاعات 4عبارت است از تجربه ها، دانسته ها، دانش، فرضیه های اثبات شده در نتایج عملی تحقیقات. ارتباطات5 وجود پیوندهای دو طرفه بین همه نهادهای عینی، غیر عینی، بخشها و عوامل ساختاری و افراد در جامعه است(موسسه نوروژین6،2002:5) .بر مبنای تعاریف فوق فناوری اطلاعات و ارتباطات عبارت است از: شبکه های مدیریت تولید، پردازش، توزیع و مصرف بهینه اطلاعات به منظور افزایش کارایی سیستم است.
فناوری اطلاعات و ارتباطات از تلفیق سه حوزه اطلاعات، رایانه و ارتباطات پدید آمده است و یکی از پیش نیازها و عوامل اصلی ایجاد کننده هماهنگی میان فعالیتها در طول زنجیره تولید است(رجب بیگی و همکاران3-2 : 1386)
بخش رایانه به عنوان سخت افزار و تامین کننده تجهیزات و ادوات لازم جهت فن آوری اطلاعات و ارتباطات در نظر گرفته می شود، داده ها به عنوان خمیر مایه و مواد اولیه در درون شبکه به جریان در می آیند، ارتباطات مخابراتی بخش سوم است که وظیفه برقراری ارتباط بین دو بخش دیگر را به عهده دارد. آنچه در نهایت از تلفیق این سه بخش به دست می آید اطلاع رسانی نامیده می شود که در حوزه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد و آموزش نیز یکی از این حوزه ها است.
تاریخچه فن آوری اطلاعات و ارتباطات:
سابقه تاریخی اطلاعات و ارتباطات به دوران باستان بر می گردد. یعنی زمانی که انسان اولیه نحوه شکار جانوران را با نوک قلم مویش بر دیوار غار سکونت گاه خویش نقاشی می کرد به اعتباری در حال ارائه و ثبت اطلاعات بوده است در این رابطه برخی، تاریخ تکنولوژی اطلاعاتی و ارتباطی را به سالهای 2600 قبل از میلاد مسیح می دانند و برخی زمانی که مصریان شروع به نوشتن بر روی برگ درخت پاپیروس کردند(www.ithistory.net) به طور کلی تاریخچه فن آوری اطلاعات را به سه دوره می توان تقسیم بندی کرد که عبارتند از:
1-عصر قبل از مکانیکی(1450-3000) قبل از میلاد مسیح
2-عصر مکانیکی (1840-1450) پس از میلاد مسیح
3-عصر الکترونیکی (تاکنون -1840) پس از میلاد مسیح
با اختراع وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو، تلویزیون، تلفن، تلگراف، ماهواره نقش اطلاعات در جامعه بشری بیشتر شده و به دنبال آن با اختراع رایانه امکان اتصال رایانه ها به یکدیگر، اینترنت پا به عرصه وجود نهاد. تاریخچه اینترنت به اوایل سالهای 1960 باز می گردد. زمانی که سازمان دفاعی آمریکا یک پروژه تحقیقاتی پیشرفته را برای اتصال چندین رایانه بزرگ در سراسر آمریکا مورد توجه قرار داد. سرانجام در سالهای 1965 پروژه آرپانت را شروع کرد و در سال 1969 طرح آرپانت، 30 رایانه را در سراسر آمریکا به هم متصل ساخت که به وسیله آن اساتید دانشگاه و دانشمندان نظامی به کمک رایانه، اطلاعات را رد و بدل می کردند و به زودی ارسال نامه الکترونیکی از طریق آرپانت امکان پذیر شد، سرانجام روی تایمزینسون1 اولین نامه الکترونیکی را در سال 1971 توسعه داد و از آن زمان تا کنون ایمیل یکی از روشهای گسترده برقراری ارتباط است. در سال 1972 یا شبکه گروه کاری2 توسط وینتون کارف3 شروع به کار کرد. بدین سبب از او به نام پدر اینترنت نام می برند و سر انجام در سال 1973 اینترنت بین المللی شده است(www.ithistory.net)بنا بر این تکنولوژیهای جدید که شامل وسایل ارتباطی، رایانه، اینترنت، نرم افزارها و . .. می باشد، فن آوری اطلاعات و ارتباطات نام گرفته است و به خاطر توانایی اش در تبادل، پردازش، ذخیره اطلاعات با سرعت بالا به صورت معجزه آسایی زندگی بشر را دچار دگرگونی کرده است و روشهای آموزش و پرورش، تجارت و اقتصاد را متحول کرده است. و مفاهیم جدیدی را مطرح کرده است. این تکنولوژی از اوایل سال 1980 وارد محیط آموزشی شده و از رایانه برای یادگیری دانش آموزان بهره بردند. از اواخر سال 1980 مدارس قادر شدند این تکنولوژی را به شبکه و دیگر تکنولوژی های ارتباطی وصل نمایند. و در سال 1990 بود که فن آوری اطلاعات و ارتباطات جزء جدایی ناپذیر سیستم آموزشی کشورها شده است.(پلگرام و اندرسون4، 20: 2002)
اهمیت و مزایای فن آوری اطلاعات و ارتباطات:امروزه در نظام آموزشی به فعالیت دانش آموز و تفکر محوری او توجه ویژه ای شده است. در بعضی از مواقع ،معلمین اطلاعات و مهارت ها را به دانش آموزان منتقل کرده و زمینه هر گونه فعالیت را از دانش آموزان می گیرند. اگر ما به دانش آموزان فرصت انتخاب و بیرون کشیدن مفاهیم و اطلاعات دهیم زمینه اختراع و اکتشاف در دانش آموز بوجود می آید. نظریه های جدید تربیتی به نقش دانش آموز در جریان یادگیری تاکید داشته اند. و فرد نه تنها باید امر مورد یادگیری را درک کند بلکه خود شخصاً به بررسی و انتقاد بپردازد و آنچه را منطقی و مستدل تشخیص داد بپذیرد(شریعتمداری 105: 1376) و آموزشی موثر می باشد که ایجاد انگیزه های درونی، علاقه مندی به کسب علم و دانش، نیاز به دانستن، کنجکاوی در پیدا کردن راه حل برای مسائل را در فراگیر فراهم کند(سیف 181: 1381) بر اساس تحقیقات انجام گرفته ، فراگیرانی که بصورت مستقل فکر می کنند و بر فرایند یادگیری تاکید دارند ، روند یادگیری آنها موفق تر و در نتیجه پایدار تر می باشد و در مقابل ، فراگیرانی که موفقیت و شکست تحصیلی خود را به معلم ، بخت و اقبال یا عامل های خارجی دیگر نسبت می دهند بیشتر از دیگران دچار ترک تحصیل و افت می شوند. آموزش الکترونیکی5 که نتیجه به کار گیری فناوری اطلاعات و ارتباط در آموزش می باشد. به فرایند محوری ، خود رهبری و خودآموزی فراگیر تاکید دارد و از طریق سیستم های آموزشی زیر قابل اجراست: ( فتحیان و مهدوی نور 119-117 : 1386)
1-سیستم های الکترونیکی پشتیبانی از عملکرد1
2-کلاس مجازی همزمان2
3-کلاس مجازی نا همزمان3
4-آموزش مبنی بروب4
1-سیستم های الکترونیکی پشتیبانی از عملکرد: این سیستم ها جهت آموزش کاربر استفاده می شودو هنگامی که به اطلاعات جامع نیاز باشد از طریق این سیستم ها می توان نیاز ها را برطرف نمود . و خصوصیات برجسته این سیستم ها این است که آموزش را یه اندازه ی دلخواه و در لحظه نیاز ارائه می دهد.
2-کلاس مجازی همزمان : این کلاس ها یک محیط آموزشی زنده است که افراد در مکان های مختلف از طریق این کلاس ها به همه مرتبط شده و آموزش داده می شوند.
3-کلاس مجازی نا همزمان : این کلاس ها ، یک فضای آموزشی است که در اینترنت ، افراد از آن استفاده می کنند . با توجه به اینکه فضای آموزشی برای همه مشترک است ولی افراد در زمان نیاز به آن مراجعه کرده و آنچه در کلاس رخ داده است را متوجه می شوند.
4-آموزش مبتنی بروب:
وب محیطی مبتنی بر مشتری / کارگزار است که برای ارتباط از بروتکل HTTP استفاده می کند آموزش مبتنی بر وب ، آموزشی است که با استفاده از این پروتکل و در چنین محیطی انجام می شود. فن آوری اطلاعات و ارتباطات فواید و مزایای بسیاری در ابعاد و زمینه های مختلف دارد که در ذیل به تعدادی از آنها بصورت مختصر اشاره می نماییم:
حضور در عرصه تجارت ملی و بین المللی: با استفاده از فن آوری اطلاعات می توان در هر زمینه ای از فعالیتهای اقتصادی مورد علاقه در تجارت ملی و بین المللی شرکت نمود.
کاهش فقر: گسترش سریع دانش جهانی با به کارگیری فناوری اطلاعات که باعث توزیع گسترده، ساده و ارزانتر اطلاعات می گردد و بدین طریق اطلاعات در اختیار همه قرار می گیرد
رقابت را گسترده تر می کند و دامنه رقابت را جهانی خواهد کرد.
مدیریت بخش عمومی را بهبود می بخشد.
هزینه عملکرد کارایی که با فن آوری اطلاعات انجام می شود نسبت به کارهایی که دستی انجام می شود، کاهش می یابد.
کار برد تکنولوژی چند رسانه ای در انجام فعالیتها، افزایش می یابد.
ظرفیت نگهداری اطلاعات به شکل غیر قابل تصوری افزایش می یابد.
بهره وری افزایش می یابد.
انتقال اطلاعات بدون توجه به بعد زمان و مکان با سرعت انجام می پذیرد.
به دلیل عدم نیاز مراجعه به بازار ترافیک را کاهش می دهد.
گرایش به سمت تصمیم گیری عقلایی به وجود می آید( وارث،54: 1377)
نگرش سیستمی نسبت به فن آوری اطلاعات و ارتباطات:
آموزش و پرورش فعالیتی است مداوم، جامع و برای همه، برای رشد و تکامل انسان، غنای فرهنگ و تعالی جامعه (فیوضات20: 1373) از جمله نشانه های انسان پرورش یافته، داشتن مهارت ادراکی است؛ مهارت ادراکی را نمی توان با یک دوره آموزش ایجاد کرد بلکه فکر فرد باید تغییر کند تفکر سیستمی، اساس این مهارت محسوب می شود و از طریق تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات،مهارت ادراکی ایجاد وپرورش می یابد
شکل1: نگرش سیستمی به تاثیر فن آوری اطلاعات و ارتباطات بر هر یک از عوامل و عناصر نظام آموزشی
دانش آموز و فن آوری اطلاعات و ارتباطات:
از آنجا که دانش آموزان یکی از عوامل اصلی جریان تربیتی محسوب می شوند بنا بر این باید طوری تربیت شوند که با تفکر، زمینه پویایی خودشان و جامعه را فراهم نمایند در این زمینه مجمع نظارت بر برنامه های درسی مهارتهای مورد نیاز دانش آموزان در قرن 21 را بدین صورت اعلام کرده است: (جاریانی، 2: 2001)
سواد فناوری اطلاعات
تفکر خلاق
توانایی ایجاد ارتباط با دیگران
توانایی انجام کار گروهی به صورت رو در رو یا از راه دور
توانایی ایجاد محصولات با کیفیت (تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات زمینه برقراری مهارت ارتباط کلامی،کتبی،نمایشی و مهارت استفاده از اطلاعات را در فرد ایجاد می کند(سرمقاله90: 1380)
بنا بر این جهت دستیابی به مهارتهای فوق استفاده از فن آوری اطلاعات امری ضروری است، زیرا فن آوری اطلاعات و ارتباطات یادگیری را بر عهده فراگیر می گذارد همچنین برنامه های آموزش انفرادی تسهیل می شود، سیستم آموزشی از حالت عمودی به وضعیت شبکه ای تبدیل شده و یادگیری به صورت شکل گیری فعال مفاهیم تعریف می شود. دانش آموز مسئولیت بیشتری در قبال یادگیری خود به عهده می گیرد.
معلم و فن آوری اطلاعات و ارتباطات
آمادگی معلمان یکی از عوامل اصلی برای ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات به مدارس است. آمادگی سطحی معلمان در زمینه سخت افزار و نرم افزار برای ایجاد تغییرات اساسی در کلاس درس کافی نیست و نقش معلم نه تنها با ورود فن آوری اطلاعات و ارتباطات کمرنگ نمی شود بلکه اهمیت بیشتری پیدا می کند. معلم راهنما تسهیل کننده و هدایتگر خواهد بود. او روشهای دستیابی به دانش، دسته بندی، اعتبار بخشی و سازماندهی را به دانش آموزان یاد می دهد. معلمان به فراگیران مادام العمر تبدیل می شوند و از انزوای کلاس به عرصه رقابت بین المللی وارد می گردند. آموزش پیش از خدمت، حین خدمت و ضمن خدمت معلمان باید با توجه به چالشهای قرن اخیر تغییر اساسی یابد و برنامه های درسی این دوره ها با رویکرد فن آوری اطلاعات و ارتباطات تهیه شود، زیرا که فن آوری اطلاعات و ارتباطات در ابعاد زیر به توسعه مهارت معلمان و سایر کارکنان کمک می کند:
1.مهارتهای کهنه را بازسازی می کند.
2.ظرفیتهای خالی قبلی را تکمیل می کند.
3.مهارتهای جدید ایجاد می کند.
4.بین مهارتهای معلمان پیوند ایجاد می کند.
5.مهارت آموزی فرایندی مداوم می گردد.( asp.http://www.imi.ir/tadbir/tadbir-138/article-138/8)
برنامه درسی و فن آوری اطلاعات و ارتباطات
یادگیرندگان امروز خواستار این هستند که زندگیشان را در قرنی بگذرانند که از لحاظ اطلاعات غنی و متکی به علم و دانش جهانی است. آنها به مهارتهایی نیاز دارند که از عهده این دوره پویا برآیند. بنا بر این برنامه درسی باید مسایل زیر را مورد توجه قرار دهد:
ایجاد توانایی در دانش آموزان برای تدوین و حل مساله
ایجاد توانایی برای برقراری ارتباط با مردم و رشد جهانی
ایجاد توانایی برای کار در شکل تیمی و گروهی و ارتباط با مردم فرهنگهای دیگر، رشد همبستگی جهانی و پرورش نوع دوستی
توانایی برای تشخیص مسائلی که دانش آموزان نیاز دارند تا یاد بگیرند و یادگیری آنها بازده داشته باشد.( جاریانی، 2: 2001)
حال سوالی که مطرح است اینکه آیا فن آوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک درس نگریسته شود یا به عنوان ابزاری جهت تسهیل یادگیری؟
متخصصان علوم آموزشی و فن آوری به رویکرد تلفیقی یا نگرش در هم تنیده اعتقاد دارند، یعنی اینکه استانداردهای فناوری و آموزشی باید با استاندارد های محتوایی که همان راهنمای برنامه درسی است تلفیق و در هم تنیده شود. برنامه درسی ملی و استانی و منطقه ای می بایست هماهنگ با استانداردهای فناوری تدریس شوند زیرا فناوری اطلاعات، اغلب منابع گوناگونی را در دسترس فرا گیران قرار می دهد و حتی به شخص آموزش می دهد تا بخش معینی از زندگی خود را با تغییراتی که بر اثر فن آوری ایجاد شده است هماهنگ کند، نکته مهم دیگر اینکه درک برنامه درسی در پیشرفت فن آوری اطلاعات و ارتباطات تاثیر می گذارد، و دارای مراحلی است که عبارتند از:
1- مرحله آگاهی است که درآن دانش آموزان با توجه به فناوری موجود وچگونگی کاربرد آن سواد فن آوری اطلاعات و ارتباطات کسب می کنند.
2- استفاده از ابزارهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات در انجام تکالیف عادی یادگیری و پروژه ها.
3- شروع به ادغام و گسترش حوزه های درسی و ابزار فن آوری اطلاعات و ارتباطات
4- استفاده کاربردی از فن آوری اطلاعات و ارتباطات
تجهیزات، منابع و فن آوری اطلاعات و ارتباطات
محیط یادگیری درکنار فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، نیاز به تسهیلات و منابع خاصی دارد. تسهیلات شامل زیر ساختهای اساسی شامل سیم کشی برق، رایانه، کتابخانه های مجهز و دیجیتالی، دسترسی به اینترنت، روشنایی، دستگاه تهویه، فضا، مکان و . . . میباشد. لذا در این زمینه باید به زیر توجه نمود:
تجهیز کلاسهای بیشتر با زیر ساختار مقدماتی و پیشرفته اطلاعاتی
گسترش دسترسی به امتیاز پایگاههای نرم افزاری، از جمله ابزارهای بهتر برای ساخت مواد آموزشی
خلق محیط های چند رسانه ای جدید و انعطاف پذیر برای یادگیری
تدریس، یادگیری و فن آوری اطلاعات و ارتباطات
فناوریهای جدید یادگیری می تواند تعلیم و تربیت را از طریق روشهای ساختاری و نظام مند تحت تاثیر قرار دهند. روشهای تدریس و یادگیری سنتی معمولاً بر عدم فعالیت فراگیران گرایش دارند.سبکهای یادگیری در بین دانش آموزان از تنوع بسیار برخوردار است: سبک دیداری شنیداری، حرکتی که هر دانش آموز با توجه به عادت یادگیری منحصر به فرد خود یکی را انتخاب می کند. فن آوری اطلاعات و ارتباطات با انعطاف پذیری خاص خود، توانایی به کارگیری روشهای مشارکتی، انفرادی، صوت و تصویر، شبیه سازی، مسافرت مجازی، مدل سازی، بازدید از موزه ها رابصورت مجازی فراهم می کند((www.ed.Gov/offices/As/final/Rport.2000
الف- کاربردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات در تدریس:
از طریق به کار بردن فن آوری اطلاعات و ارتباطات معلم می تواند به منابع مورد نیاز برای تدریس دست یابد.
به کار بردن رایانه به جای تخته سیاه در کلاس: به این معنا که مطالب درون رایانه از طریق وسایل خاص به روی پرده ای بزرگ در جلو کلاس نمایش داده می شود. یکی از مزایای این کار عوض کردن سریع مطالب روی پرده نسبت به تخته سیاه است.
سیستم یادگیری منسجم: یکی دیگر از جنبه های کاربرد فن آوری اطلاعات و ارتباطات در زمان کنونی سیستم های یادگیری منسجم است. چنین سیستمهایی از قسمت هایی برای دریافت و واکنش دادن به پاسخ های افراد و سیستم مدیریتی تشکیل شده است. این سیستمها تمامی پاسخهای دانش آموزان را ضبط می کند و یک گزارش کاملی از پیشرفت دانش آموزان فراهم می نماید.
به کارگیری شبکه اینترنت در انجام دادن پروژه های دانش آموزان : از طریق اینترنت، دانش آموزان می توانند به منابع مورد نیاز برای انجام دادن پروژه هایشان دست پیدا کنند. همچنین دانش آموزان اجازه دارند با دانش آموزان مدرسه و کشورهای دیگر به منظور جمع آوری اطلاعات ارتباط برقرار نمایند
ب- کاربردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات در یادگیری دانش آموزان
یکی از نشانه های توسعه یافتگی انسان، تولید افکار جدید و به کارگیری آنها است. زمینه خلاقیت، وجود اطلاعات کافی است تا بتوان اطلاعات را با همدیگر ترکیب نمود و مجموعه ای جدید ساخت. نهادینه شدن تغییر و نوآوری نیز بستگی به برخورد انسان با اطلاعات تولیدی دارد . شکل 2: نحوه تاثیر گذاری تکنولوژی اطلاعات بر نهادینه شدن تغییر و نوآوری ( asp.http://www.imi.ir/tadbir/tadbir-138/article-138/8)
شکل شماره 1 :
و تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات از طریق ارائه اطلاعات، دستیابی و به کارگیری اطلاعات، انجام سریعتر تکالیف درسی، مدلسازی و کنترل، تعامل متقابل بین رایانه و دانش آموز به یادگیری دانش آموزان کمک می کند
در پژوهشی که بوسیله سوهریس و آلیسون کینگتون در زمینه استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در کلاس های درسی نوین در انگلستان انجام گرفت به نقش فناوری درتقویت فرایند یادگیری اشاره شده است. همچنین نتایج این تحقیق به تاثیر فناوری در ارائه شیوه های نوین آموزشی، به افزایش انگیزه دانش آموزان و اعتماد به نفس ، تقویت مهارت های اجتماعی و بالا رفتن مهارت های گروهی اشاره کرده است (آلیسون کینگتون و سوهریس،30: 2002 ) نتایج تاثیر فناوری اطلاعات در کشور های مختلف مورد تاکید قرار گرفته است. در بررسی سه مدرسه مورد مطالعه در نروژ به این نتیجه رسیدند که استفاده از فناوری موجب تاثیر در طرح های خلاقانه دانش آموزان و افزایش توان علمی فراگیران شده است. در کشور چین از سال 1990 فناوری اطلاعات در آموزش بکار گرفته شده است پس از همگانی شدن آموزش از راه دور ، در چند دانشگاه چین ، آموزش از راه دور اجرا شد و در سال 1997،هزار مدرسه تحت پوشش فناوری نوین آموزش قرار گرفتند و شبکه های آموزشی افزایش پیدا کردند.
)http:// sh-itc.blogfa.com/post-103aspx)
از طریق فناوری های آموزشی زیر نیز می توان زمینه یادگیری بهتر دانش آموزان را فراهم کرد:(122-119 : 1386)
متن:( از پر استفاده ترین ابزار ها در وب و جهت ارائه محتوای آموزش) مستندات: (نمودار مثلا مستندات نرم افزاری Exel - رساله ها و مقالات مثلا مستندات برنامه اکروبات در قالب PDF – اسلاید های آموزشی مثلاً مستندات برنامه POWER POINT ) صوت و تصویر :(استفاده از فناوری صوت و تصویر جریانی و فناوری های خطوط پر سرعت) پست الکترونیکی(جهت اعلام وضعیت انظباطی ، نمرات ، اطلاعیه ها و غیره به فراگیر) پیام رسانی فوری و گپ زنی :(در صورتیکه برخی از اعضای کلاس ، همزمان با هم به صورت بر خط در شبکه حضور داشته باشند از این طریق به تبادل اطلاعات می پردازند) گروه های خبری :( بحث و تحقیق در مورد موضوعات مورد علاقه گروه ) و فناوری های دیگر مانند تابلوهای اعلانات ، تخته های سفید ، برنامه های کاربردی اشتراکی ، کنفرانس های صوتی یا ویدئویی ،شبیه سازی و پایگاه داده ها بنا بر این می توان گفت که ارتقا و رشد سواد اطلاعاتی دانش آموزان، ارتقای توانایی حل مساله و فکری دانش آموزان دانش آموزان، تسهیل کار گروهی و تشویق به یادگیری فعال از مهمترین کارکردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند تدریس و یادگیری می باشد.
پژوهش و فن آوری اطلاعات و ارتباطات
یکی از کیفیتهای بیانگر انسان پرورش یافته این است که آنان روحیه پژوهشگری داشته باشند، بوجود آوردن چنین کیفیتی را با کلاس آموزش رسمی نمی توان ایجاد کرد.(سلطانی،58: 1378) ولی از طریق پیاده سازی ساختار فن آوری اطلاعات، افراد به آن مجهز می شوند. اطلاعات خمیرمایه و اساس تحقیقات است، زمانی که فن آوری اطلاعات و ارتباطات به راحتی اطلاعات را در اختیار افراد قراردهد و یا فن آوری اطلاعات افراد را احاطه کرده باشد؛ آنها به شکل ساختاری و خود جوش رو به سوی تحقیق و پژوهش آورده و روحیه پژوهشگری تقویت می شود.
پژوهش الکترونیکی موجب تقویت روحیه پژوهشی دانش آموزان و معلمان می گردد. تبدیل شدن کتابخانه های مدارس به کتابخانه های الکترونیکی و مجازی زمینه دستیابی آنان را به انبوه اطلاعات از داخل و خارج کشور فراهم می آورد. اشتراک مجلات الکترونیک توسط مدارس فرصت مناسبی رادراختیارشان قرارمی دهد.بنا براین فن آوری اطلاعات و ارتباطات در ابعاد زیربه تقویت روحیه پژوهشی معلمان ودانش آموزان کمک می کند:
1.توانمندی به کار گیری اطلاعات در دانش آموزان تقویت می شود.
2.توانایی انتخاب اطلاعات تقویت می شود.
3.قدرت شناخت دانش آموزان و . . . تقویت می شود.
4.دانش آموزان، معلمان و مدیران نسبت به اطلاعات حساس می گردند.
5.پژوهش گروهی شکل می گیرد.
شکل3: نحوه تعامل تکنولوژی اطلاعات و انگیزه بکار گیری آن را در تقویت روحیه پژوهشی (سلطانی،43: 1377)
همانطور که در نمودار نشان داده شده است، زمانی که فن آوری اطلاعات و ارتباطات ضعیف و انگیزه به کارگیری آن نیز کم باشد روحیه تکرار مطالب قبلی حاکم و در حالتی که فن آوری اطلاعات قوی و در دسترس و انگیزه به کار گیری آن کم باشد روحیه پژوهش به لحاظ هجوم اطلاعاتی شکل می گیرد و زمانی که انگیزه به کار گیری اطلاعات زیاد ولی تکنولوژی اطلاعات ضعیف باشد، روحیه پژوهشی عقیم می ماند. در حالت مطلوب تکنولوژی اطلاعات قوی و انگیزه زیاد روحیه پژوهشی را در معلمان و دانش آموزان کاربردی می نماید. لذا برای اینکه معلمان و دانش آموزان به تحقیق و پژوهش بپردازند، باید هم زمنیه استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات وجود داشته باشد هم اینکه انگیزه لازم را داشته باشند. اما در آموزش و پرورش به دلیل اینکه فن آوری اطلاعات و ارتباطات ضعیف و انگیزه به کار گیری آن نیز به دلیل عدم آموزش و زمینه سازی کم است، مشاهده می کنیم که روحیه پژوهشی حاکم بر معلمان و دانش آموزان، روحیه تکرار مطالب قبلی و قدیمی است. پس باید اعتبارات لازم جهت استقرار فن آوری اطلاعات و ارتباطات تامین گردد و از طریق برگزاری کلاسهای آموزشی انگیزه لازم در دانش آموزان و معلمان ایجاد نمود.
مدیریت و فن آوری اطلاعات و ارتباطات:اگر به این سخن هربرت سایمون توجه کنیم که مدیریت همان تصمیم گیری است به اهمیت و نقش فن آوری اطلاعات و ارتباطات در مدیریت پی خواهیم برد، چرا که تصمیم گیری فرایندی است که در آن اطلاعات نقش مهمی دارد، یعنی بایستی اطلاعات مورد نیاز تصمیم گیری فراهم شود تا بتوان اطلاعات را ترکیب و تصمیم گیری نمود و فناوری اطلاعات موجب می گردد که افراد از بین اطلاعات تولید شده، اطلاعات مربوط به تصمیم مورد نیاز را انتخاب، پردازش و مورد استفاده قرار دهند.تحقیقات نشان داده است که آموزش افراد برای استفاده از تکنولوژی اطلاعات در اثر بخشی مدیریت آنها ضروری است و کسب مهارتهای کاربردی تکنولوژی نوین برای افراد سودمند بوده ومی تواند بر تصمیم گیری آنها تاثیر بسزایی داشته باشد. با توجه به این موارد، فن آوری اطلاعات و ارتباطات در ابعاد زیر به تقویت مدیریت (تصمیم گیری) کمک می کند:
مساله یابی و فرصت یابی که سنگ بنای تصمیم گیری استراتژیک است سریعتر و دقیق تر انجام می شود.
برنامه ریزی جامع و بهتر تدوین می شود.
کیفیت تصمیمات افزایش می یابد.
زمان تصمیم گیری به حد اقل می رسد.
خطای مدیران در شبکه پردازش اطلاعات سازمانی کاهش می یابد.
گرایش به سمت فرصتهای تصمیم گیری عقلایی به وجود می آید که در شکل شماره4 نشان داده شده است.
شکل شماره4:سیستم تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات( asp.http://www.imi.ir/tadbir/tadbir-138/article-138/8)
محیط و فن آوری اطلاعات و ارتباطات
نحوه تعامل معلمان و دانش آموزان و نحوه اداره مدرسه برای یادگیری و پذیرش فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، بخشی از فلسفه یادگیری است، و از طرف دیگر مشارکت جامعه ممکن است والدین، خانواده ها، بنگاهها، صنعت، موسسات دولتی، سازمانهای اجتماعی، مذهبی، حرفه ای و . . . را در بر بگیرد. در ضمن نباید از تاثیر محیط بین المللی غافل بود، و نکته مهمتر اینکه پذیرش فرهنگ فن آوری اطلاعات و ارتباطات در اجتماع بر فرهنگ و جو مدرسه اثر گذاشته و در نهایت محیط و فلسفه ها اساساً چگونگی ادغام فن آوری اطلاعات و ارتباطات را در یک مدرسه مشخص می نماید.
برونداد(دانش آموزان با سواد و متفکر) و فن آوری اطلاعات و ارتباطات
قابلیت ها، مفاهیم و مهارتها سه نوع متفاوت از دانش مقدماتی تبحر در فناوری اطلاعات، بیانگر ابعاد متفاوتی هستند، یعنی هر فعالیتی که ملازم با فناوری اطلاعات باشد مستلزم عناصری از هر نوع از این دانش ها خواهد بود. یادگیری مفاهیم و مهارتهای فن آوری اطلاعات و ایجاد قابلیت های فکری مربوط به آن بدون داشتن تفکر سیستمی و عطف به یکدیگر امکان پذیر نیست.اگر به دید سیستمی به مساله نگاه کنیم متوجه می شویم که تبحر در فن آوری اطلاعات و ارتباطات با تلفیق مهارتها، مفاهیم، و قابلیت ها با یکدیگر و ایجاد یک درک و دریافت کار آمد از فناوری اطلاعات، دانش آموزان و شهروندان را قادر می سازد که از فن آوری اطلاعات برای حل مسائل شخصی خود بهره گیرند و دانش فناوری اطلاعاتی خود را در وضعیت های نو به کار بندند این تلفیق، عنصر اساسی یادگیری دانش آموزان در دراز مدت است که در نهایت منجر به تولید دانش، دانش آموزان با سواد اطلاعاتی، خلاق، کارآفرین شده که نتیجه محوری آن جلوگیری از فرار مغزها خواهد بود.
بازخورد و فن آوری اطلاعات و ارتباطات:
بسیاری از سیستمها، خود گردان یا خود تنظیم شونده اند. آنها چنان خود را تنظیم و سازگار می کنند که بتوانند برونداد خاص خود را تولید نمایند. (علاقه بند،193: 1381) تاثیر فن آوری اطلاعات و ارتباطات بر ارزیابی، به معلمان امکان می دهد تا سطح سواد فناوری اطلاعات و ارتباطات دانش آموزان و توانایی آنها را در کاربرد آنچه از فناوری اطلاعات و ارتباطات و سایر موضوعات آموخته اند گزارش کنند. دانش آموزان مسئول ارزیابی مداوم خود می باشند تا با آگاهی یک برنامه درسی شخصی را که با شیوه های یادگیری مورد علاقه شان متناسب است تدوین نمایند. ارزیابی برای دانش آموزان و معلمان از اعتدال خاصی برخوردار می شود و یک دید کلی از تمامیت دانش آموزان در برنامه درسی ارائه می شود. دانش آموزان پرونده و سوابق کاری خود را روی شبکه نگهداری می کنند و موفقیت ها و سبکهای یادگیری ترجیحی آنها برنامه درسی و خط مشی مدرسه را تنظیم می کند. ارزیابی دانش آموزان و کارکنان نشان دهنده مدیریت یادگیری مدرسه است.( حیدری تفرشی ، یوسفی سعیدآبادی و خدیوی،212: 1381)
با توجه به اهمیت خود ارزیابی و خود نظارتی، فن آوری اطلاعات و ارتباطات در ابعاد زیر به تقویت خود نظارتی کمک می کند:
1.سرعت دسترسی به اطلاعات را زیاد می کند.
2.بازخورد سریع اطلاعاتی فراهم می کند.
3.اصلاحات و تغییر دانش به راحتی انجام می شود.
4.میزان انحراف از استانداردها مشخص می شود.
5.دانش آموز و معلم نقاط ضعف خود را کشف می کنند.
6.دانش آموز و معلم نقاط ضعف خود را خوب مدیریت می کنند.
با این دید، ورود فن آوری اطلاعات و ارتباطات به آموزش و پرورش نیز به صورتی است که با کنترل و نظارت دقیقی که انجام می شود برونداد خاص خود یعنی دانش آموز متفکر و کارآفرین تولید خواهد نمود.
دریافت نمودرا ، اشکال ، نتیجه گیری و منابع:
دریافت
كلام اول 
موضوع: مقالات چاپ شده در مجلات داخلی ISC
نويسنده: 
تاريخ: 27 آبان 1388
بازديدها: 6560
