ارزیابی درونی کیفیت دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک، به منظور ارائه ی الگویی در جهت بهبود کیفیت این دانشگاه ها
دکتر سید احمد هاشمی
ابوذر همتی
دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لامرد
Hashemy.ahmad@yahoo.com
A_hemmati1143@yahoo.com
چکیدهاین تحقیق با هدف ارزیابی درونی کیفیت دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک، به منظور ارائه ی الگویی در جهت بهبود کیفیت این دانشگاه ها اجرا شده است. در این راستا نظرات اساتید و دانشجویان در ارتباط با عوامل آموزشی، اداری - مالی، فرهنگی، دانشجویی و پژوهشی مورد ارزیابی قرار گرفت.
این تحقیق از نوع توصیفی - پيمايشي می باشد. جامعه ی آماری این پژوهش متشكل از 2131 نفر از اساتيد و 78440 نفر از دانشجويان رشته هاي كارشناسي دانشگاه هاي آزاد اسلامي منطقه ی يك دانشگاه هاي آزاد اسلامي تا سال 90- 89 مي باشد. در این تحقیق جهت انتخاب نمونه از فرمول کوکران و روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای استفاده شد که بدین ترتیب 382 دانشجو و 325 عضو هیأت علمی انتخاب شدند. ابزار گردآوري داده‌ها، دو پرسشنامه ی محقق ساخته بر اساس طیف لیکرت بوده است كه پس از تأیید روايي آن ها از طریق نظرخواهی از متخصصین و نیز تعیین پايايي آن ها (دانشجويان 0.836 و اساتيد و اعضاي هيأت علمي 0.761) مورد استفاده قرار گرفتند. تجزيه و تحليل داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS16 در دو سطحِ آمار توصيفي (فراوانی، درصد فراواني، نمودار درصد فراواني، میانگین، انحراف معيار، میانه، مد و چولگی) و آمار استنباطي (آزمون ناپارامتریِ خی دو، آزمون پارامتریِ tي تك نمونه اي و تحلیل واریانس یکطرفه در سطح معناداری 0.05) صورت گرفت. یافته‌هاي تحقیق نشان داد که :
1. از دیدگاه دانشجویان، کارایی برنامه های دانشجویی و پژوهشی، پایین تر از متوسط، کارایی برنامه های آموزشی، متوسط و کارایی برنامه های اداری - مالی و فرهنگی، بالاتر از متوسط می باشد.
2. از دیدگاه اساتید، کارایی برنامه های فرهنگی و پژوهشی، متوسط و کارایی برنامه های آموزشی، دانشجویی و اداری- مالی، بالاتر از متوسط می باشد.
3. بین دیدگاه اساتید و دانشجویان راجع به کارایی برنامه های مختلف دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک تفاوت معناداری وجود دارد.
واژگان کلیدی: ارزیابی درونی، اساتید، دانشجویان، دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک، کیفیت
مقدمهامروزه ضرورت توجه به کیفیت و ارتقای آن از رهگذر اجرای ارزیابی احساس شده است و نبود چارچوب منظم و مشخص ارزیابی کیفیت نظام دانشگاهی باعث ایجاد مشکلاتی بر سر راه بهبود کیفیت و ارتقای نظام دانشگاهی می شود (ابیلی، 1375). در واقع دانشگاه چرخه ای است که تولید کننده، تضمین کننده و تأمین کننده ی سیستم ابداعات ملی است ( دیوید بی.بیلز، 2004). همچنین نقش دانشگاه ها در تولید هر چه بیش تر و بهتر سرمایه ی انسانی می تواند زمینه ساز توسعه ی همه جانبه باشد (اِفرون و همکاران،2005). بنابراین ضرورت این امر نیز آشکار می شود. به عقیده ی بسیاری از صاحبنظران، آموزش عالی وارد دوران جدیدی شده است که «رقابت» و « کیفیت» مشخصه های اصلی آن به حساب می آیند. یکی از چالش های فراروی دانشگاه های هزاره ی جدید مفهوم کیفیت و انتظاراتی است که گروه های ذی نفع از آموزش عالی برای تضمین و اطمینان از این مفهوم دارند (گیرتز،1999).
به طور کلی یکی از مسائل اساسی که دانشگاه ها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی کشور با آن مواجه هستند فقدان ارزشیابی عملکرد منسجم است. در واقع فقدان روش های استراتژیک ارزشیابی دانشگاه ها موجب ابهام عملکرد آن ها گردیده است (قورچيان و خورشيدي، 1379). حرکت نظام آموزشی در جهت خود تنظیمی، حرکت متقابلی را به سوی افزایش مسئولیت و پاسخگویی طلب می کند (پازارگادی،1378). مبحث کیفیت، چه درونی یا بیرونی، یک موضوع اساسی است که دانشگاه های مدرن بر یک مبنای منظم به آن توجه می کنند (دآندرا و گوسلینگ، 2005). كيفيت در آموزش عالي تمام كاركردها و فعاليت ها از جمله : آموزش، پژوهش، كاركنان، دانشجويان، امكانات و تجهيزات، خدمات به اقشار جامعه و دانشگاه را در بر مي گيرد. به عبارت ديگر، بر اساس الگوي عناصر سازماني براي بهبود كيفيت نظام آموزش عالي، بايد به تمام عناصر اعم از درونداد، فرايند، محصول، برونداد و پيامدها توجه داشت (بازرگان، 1380).
در شرايط كنوني كه در اغلب كشورها تعداد دانشجويان افزايش يافته و بودجه ي سرانه ي آموزش عالي كاهش يافته است، انتظار مي رود كه نظام آموزش عالي عملكرد بهتري در قبال منابع كمتر داشته باشد. چه در اغلب كشورهاي در حال توسعه در سال هاي اخير منابع مالي آموزش عالي كاهش يافته اين امر بي تأثير بر روي كيفيت آموزشي و پژوهشي نيست. از اين رو، رعايت نوعي استاندارد براي كيفيت آموزش عالي الزامي است (بازرگان، 1375). «تام» و «چنگ» (1997) کیفیت را مفهومی مبهم و چالش زا می دانند و «پاندر» (1999) کیفیت را مفهومی پرپیچ و خم و ناهموار می داند.
از جمله تعريف هاي به عمل آمده از كيفيت در آموزش عالي، تعريف شبكه ي بين المللي نهادهاي تضمين كيفيت در آموزش عالي است. اين شبكه در كنفرانس سال 1993 دو تعريف از كيفيت در آموزش عالي ارائه داده است:
الف) كيفيت به عنوان تطابق وضعيت (مؤسسه) آموزش عالي با استانداردهاي از قبل تعيين شده.
ب) كيفيت به عنوان تطابق وضعيت (مؤسسه) آموزش عالي با رسالت و اهداف (انتظارات گروه هاي ذي نفع و بهره مند و بهره ور) در امور دانشگاهي (بازرگان، 1380).
تدوين و اجراي برنامه ها و طرح هاي مناسب كه آرمان ها و هدف هاي نظام آموزش عالي را محقق سازد، مستلزم استفاده از ارزيابي است. کیفیت یک شی شامل خواصی بود که آن را از انواع اشیای دیگر متمایز می ساخت ( یونسکو، 2009: 15).
کیفیت آموزشی و پژوهشی از جمله دغدغه هایی است که همیشه نظام های دانشگاهی برای دستیابی به آن تلاش می کنند. ارتقای مستمر کیفیت آموزشی به عنوان ضرورتی محسوب می شده است که کوشش های قابل توجهی در دو دهه ی اخیر جهت ارتقای آن در کشورهای مختلف به عمل آمده است (کرافت،2002). تدوين و اجراي برنامه ها و طرح هاي مناسب كه آرمان ها و هدف هاي نظام آموزش عالي را محقق سازد، مستلزم استفاده از ارزيابي است.
ارزيابي بايد به گو نه اي باشد كه زمينه ی انگيزش سازماني بيش تر و بهتر را فراهم آورد (گرير، 2000). در ارزيابي دروني، نظام دانشگاهي به منظور «خود در آينه ديدن» اقدام به ارزيابي مي كند تا جنبه هاي قوت و ضعف خود را دريابد و به اصلاح نقاط ضعف خود بپردازد. از اين طريق اولين گام در بهبود كيفيت آموزشي برداشته مي شود و فرصتي به دست مي آيد تا اعضاي مجموعه ی آموزشي (گروه، دانشكده، دانشگاه) با شناخت امكانات، فرصت ها، تهديدها و نقاط ضعف خود براي آينده اي بهتر برنامه ريزي كنند (بازرگان، 1380: 110). جکسون (2001) ارزیابی درونی را راهی برای شناخت بهتر و هوشمندانه تر انجام امور و هم چنین، فهم این نکته که چرا آن ها بهتر و هوشمندتر می باشند؛ می داند. از این رو این دیدگاه را می توان برای اعمال تغییراتی که روش یا عملکرد را بهبود خواهد بخشید، به کار برد.
«گوهاردجا» 1999، ضمن اشاره به ارزیابی درونی به عنوان یکی از « پارادایم های» جدید در نظام آموزش عالی معرفی می کند و آن را ضرورتی برای کمک به بهبود مؤسسه و برنامه ها و مبنایی جهت فرایند برنامه ریزی می داند. از نظر «رونتری» (1977) ارزیابی درونی کشف حقایق برای برطرف کردن هرگونه کژی و کاستی کشف شده در نظام آموزشی است.
ارزيابي دروني ابزاري براي برانگيختن اعضاي هيأت علمي جهت ترسيم سيماي آرماني گروه آموزشي است. روش ارزیابی درونی با آزادی های مدنی انسان و نیز تعالیم مقدس دین اسلام منطبق است حدیث شریف «حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا» در حقیقت دلالت بر اهمیت خود ارزیابی (ارزیابی درونی) برای خودسازی انسان و تزکیه نفس او دارد به همین مبنا خود ارزیابی یک گروه آموزشی می تواند منجر به بهبود و ارتقاء کیفیت آن گروه شود (محمدي، 1381). «پیر دوبویس» (1998) ارزیابی درونی را به شرط حمایت مدیران ارشدتوانمند در ایجاد تغییرات اساسی ضروری می داند. لذا با توجه به خلاء موجود در این زمینه، پژوهش حاضر به بررسی ارزیابی درونی دانشگاه های آزاد منطقه ی یک پرداخته است.
در این زمینه پژوهش هایی انجام گرفته است که به بررسی برخی از آن ها پرداخته می شود.
میرزا محمدی در سال (1376) پژوهشی با عنوان " بررسی و طراحی الگوی مناسب برای ارزیابی درونی کیفیت آموزشی وزارت نیرو" انجام داد. در این پژوهش عوامل زیر مورد ارزیابی و نتایج به دست آمده نشان داد:
ساختار سازمانی و مدیریت گروه با 12 ملاک مطلوب، اعضای هیأت علمی با 10 ملاک مطلوب، دانشجویان با 8 ملاک نسبتاً مطلوب، فرایند تدریس و یادگیری با 4 ملاک مطلوب، امکانات و منابع مالی گروه با 8 ملاک نسبتاً مطلوب و دانش آموختگان با 3 ملاک نسبتاً مطلوب ارزیابی شد.
بازرگان و همکاران نیز در پژوهش خود در سال (1375)، به ارزیابی گروه های علوم پزشکی دانشگاه تهران وکرمان پرداختند. عوامل مورد ارزیابی در این طرح عبارت بودند از: سازمان و مدیریت با 10 نشانگر، دانشجویان با 8 نشانگر، دوره های آموزشی مورد اجرا با 6 نشانگر، فرایند تدریس-یادگیری با 4 نشانگر و دانش آموختگان با 8 نشانگر، در ضمن، ابزار گرد آوری اطلاعات، پرسشنامه، مصاحبه و چک لیست بود.
نتایج این طرح نشان داد فرایند تدوین اهداف براساس سرفصل دروس به وسیله ی اعضای هیأت علمی تدوین می گردد. مطلوبیت عوامل درونداد، فرایند و برونداد را می توان براساس یک گستره ی سه سطحی مطلوب، نسبتاً مطلوب و نامطلوب ارزیابی کرد.
محمدی در سال (1381) پژوهشی با عنوان « ارزیابی درونی کیفیت گروه آموزشی ریاضی محض-کاربردی دانشگاه صنعتی امیرکبیر» انجام داد. هدف اصلی این پژوهش اجرای الگوی ارزیابی درونی در گروه آموزشی ریاضی دانشگاه صنعتی امیر کبیر در جهت آشکار نمودن جنبه های مختلف کیفیت ( درونداد، فرایند و برونداد) و بهبود ارتقای کیفیت گروه یاد شده بود. 7 دسته عامل در ارزیابی درونی گروه در این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفت که نتایج حاصل به شرح زیر است: مدیریت و سازماندهی گروه، دانشجویان، فرایند تدریس-یادگیری، دوره های آموزشی مورد اجرا، امکانات و تجهیزات آموزشی و پژوهشی و دانش آموختگان کارشناسی همگی نسبتاً مطلوب، اعضای هیأت علمی و دانش آموختگان کارشناسی ارشد در سطح مطلوب ارزیابی گردیدند.
در پژوهش دیگری که احمدی در سال (1383) در ارتباط با« ارزیابی درونی کیفیت گروه مهندسی محیط زیست دانشگاه تهران انجام داد. عوامل: مدیریت و سازماندهی گروه، دانشجویان، فرایند تدریس-یادگیری، دوره های آموزشی مورد اجرا، امکانات و تجهیزات آموزشی و پژوهشی و دانش آموختگان مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصل از این ارزیابی نشان داد: مدیریت و سازماندهی گروه، دوره های آموزشی مورد اجرا وضعیت نسبتاً مطلوبی داشتند و دانشجویان، فرایند تدریس یادگیری امکانات و تجهیزات آموزشی و پژوهشی و ضعیت مطلوبی دارا بودند.
فرخ نژاد نیز در سال (1384) در رساله ی دکترای خود به ارزیابی درونی و بیرونی کیفیت دوره های کارشناسی ارشد و دکترای گروه های مدیریت آموزشی، روانشناسی تربیتی و جامعه شناسی دانشگاه شیراز پرداخته است.نتایج ارزیابی درونی در جدول ذیل به طور خلاصه نشان داده شده است:
جدول شماره (1) : نتایج تحقیق ارزیابی درونی فرخ نژاد
« آلوز» و «وییرا» در پژوهشی که در سال 2006 در خصوص کیفیت خدمات مؤسسات آموزشی عالی پرتغال انجام دادند نتیجه گرفتند این دانشگاه ها، در زمینه مدیریت و سازماندهی گروه، دانشجویان، فرایند تدریس-یاگیری، دوره های آموزشی مورد اجرا، امکانات و تجهیزات آموزشی و پژوهشی و دانش آموختگان همگی وضعیت نسبتاً مطلوبی دارند و اعضای هیأت علمی و دانش آموختگان در سطح مطلوب ارزیابی گردیدند.
در پژوهش دیگری که « یلماز و همکارانش» در سال 2007 در خصوص کیفیت خدمات در نظام آموزش عالی ترکیه در دو دانشگاه انجام دادند؛ هفت عامل مورد ارزیابی قرار گرفت. در این ارزیابی عوامل مدیریت و سازماندهی گروه، دانشجویان، فرایند یاددهی- یادگیری و دوره های آموزشی مورد اجرا وضعیت مطلوبی داشتند اما دانش آموختگان از وضعیت خود راضی نبودند.
نتایج کلی پژوهشی که توسط سازمان اعتبارسنجی ملی امریکا بیان شد حاصل اعتبارسنجی 3000 دانشکده تا سال 2002 بود که در آن نتایج ده ملاک این اعتبارسنجی ها در سال 2003 بیان شد. نتایج در جدول زیر آمده است:.
جدول شماره (2) : نتایج اعتبارسنجی امریکا در سال 2003
در پژوهش دیگری که کنسرسیوم اروپایی در ارتقای کیفیت در سال (2000)، در چهار دانشگاه البورگ دانمارک، دانشگاه خودگردان بارسلونا در اسپانیا، دانشگاه دورتموند در آلمان و تونتیهلند انجام داد اعتبارسنجی این دانشگاه ها به منظور ارتقای کیفیت این مؤسسات مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مربوط به هریک از این دانشگاه ها در جداول زیر به طور جداگانه آمده است:
جدول شماره (3) : نتایج اعتبارسنجی چهار دانشگاه در سال 2000
در پژوهشی که دانشگاه لاتروب در مارس 1994 به منظور ارزیابی برای بازخورد در دوره کارشناسی رشته های مختلف دانشگاه در ارتباط با گویه های برنامه ی درسی، امکانات و تجهیزات، مدیریت و گروه های آموزشی، پژوهش و امور مالی انجام داد. نتایج در ارتباط با این پژوهش نشان داد امکانات و تجهیزات و امور مالی سطح مطلوبی دارند و پژوهش، برنامه ی درسی و مدیریت گروه های آموزشی و هیأت علمی سطح نسبتاً مطلوبی دارند. در نهایت این شورا اصلاحات بهبود را ارائه داد ((لیم، 2001؛72 به نقل از www.gmc-uk.org/about/council/papers).
سؤال های ویژه ی تحقیق1. دانشجویان رشته های کارشناسی، كارايي برنامه هاي ارائه شده در دانشگاه هاي آزاد اسلامي منطقه ی يك را چگونه ارزيابي مي كنند؟
1-1. دانشجویان رشته هاي كارشناسي، كارايي برنامه هاي آموزشي ارائه شده در دانشگاه هاي آزاد اسلامي منطقه ی يك را چگونه ارزيابي مي كنند؟
2-1. دانشجویان رشته هاي كارشناسي، كارايي برنامه هاي اداري- مالي ارائه شده در دانشگاه هاي آزاد اسلامي منطقه ی يك را چگونه ارزيابي مي كنند؟
3-1. دانشجویان رشته هاي كارشناسي، كارايي برنامه هاي فرهنگي ارائه شده در دانشگاه هاي آزاد اسلامي منطقه ی يك را چگونه ارزيابي مي كنند؟
4-1. دانشجویان رشته هاي كارشناسي، كارايي برنامه هاي دانشجوئي ارائه شده در دانشگاه هاي آزاد اسلامي منطقه يك را چگونه ارزيابي مي كنند؟
5-1. دانشجویان رشته هاي كارشناسي، كارايي برنامه هاي پژوهشي ارائه شده در دانشگاههاي آزاد اسلامي منطقه ی يك را چگونه ارزيابي مي كنند؟
2. اساتيد رشته های کارشناسی، كارايي برنامه هاي موجود دانشگاه هاي آزاد اسلامي منطقه ی يك را چگونه ارزيابي مي كنند؟
1-2. اساتيد رشته هاي كارشناسي، كارايي برنامه هاي آموزشي ارائه شده در دانشگاه هاي آزاد اسلامي منطقه ی يك.
2-2. اساتيد رشته هاي كارشناسي از كارايي برنامه هاي اداري- مالي ارائه شده در دانشگاه هاي آزاد اسلامي منطقه ی يك را چگونه ارزيابي مي كنند؟
3-2. اساتيد رشته هاي كارشناسي از كارايي برنامه هاي فرهنگي ارائه شده در دانشگاه هاي آزاد اسلامي منطقه ی يك را چگونه ارزيابي مي كنند؟
4-2. اساتيد رشته هاي كارشناسي از كارايي برنامه هاي دانشجوئي ارائه شده در دانشگاه هاي آزاد اسلامي منطقه يك را چگونه ارزيابي مي كنند؟
5-2. اساتيد رشته هاي كارشناسي از كارايي برنامه هاي پژوهشي ارائه شده در دانشگاههاي آزاد اسلامي منطقه ی يك را چگونه ارزيابي مي كنند؟
3. آیا بین دیدگاه دانشجویان و اساتید تفاوت معناداری وجود دارد؟
روش تحقیقاین تحقیق از لحاظ نوع هدف، کاربردی و از لحاظ نحوه ی گردآوري داده ها توصیفی-پيمايشي است. با توجه به این که هدف از این پژوهش کاربرد عملي دانش می باشد، تحقیق کاربردی می باشد. تحقیق توصیفی شامل مجموعه روش هایی است که هدف آن توصیف شرایط یا پدیده های مورد بررسی است. هدف از اين روش، توصيف، تحليل و تفسير شرايط موجود است (سرمد، بازرگان و مجازي 1378 : 72).
جامعه ی آماری این پژوهش متشكل از اساتيد و دانشجويان رشته هاي كارشناسي دانشگاه هاي آزاد اسلامي منطقه يك در سال تحصيلي 90-89 مي باشد که حجم نمونه ی مورد نظر در گروه های دانشجویان و اساتید براساس فرمول کوکران برآورد شد و شیوه ی نمونه گیری تصادفی خوشه ای می باشد. جدول زیر حجم جامعه و نمونه را نشان می دهد.
جدول شماره (4) : حجم جامعه و نمونه آماری پژوهش
ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش دو پرسشنامه می باشد که پرسشنامه ی اساتید شامل 38 سؤال و پرسشنامه ی دانشجویان کارشناسی شامل 36 سؤال به بررسی نظرات دو گروه در ارتباط با مؤلفه هاي آموزشی، اداری-مالی، فرهنگی، دانشجویی و پژوهشی می پردازد. روایی محتوایی و ظاهری پرسشنامه ها به تأیید متخصصان رسیده و پایایی آن ها که حاصل اجرای آزمون با فاصله ی دو هفته ای بین 30 نفر بود با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ مطابق جدول زیر برآورد شد.
جدول شماره (5) : نتایج مربوط به آزمون آلفاي كرونباخ
جهت تجزيه و تحليل داده‌هاي بدست آمده از روش‌هاي آماري توصيفي از قبیلِ فراوانی، درصد فراواني، نمودار درصد فراواني، میانگین، انحراف معيار، میانه، مد و چولگی، و نیز روشهای آمار استنباطي مثل آزمون ناپارامتریِ خی دو، آزمون پارامتریِ tي تك نمونه اي و تحلیل واریانس یکطرفه در سطح معناداری 0.05 استفاده شده است. فرآیند تجزيه و تحليل داده ها و انجام آزمون‌هاي آماري توسط نرم افزار SPSS16 انجام گرفت.
یافته های پژوهشالف) بررسی ارزیابی دانشجویان رشته های کارشناسی از کارایی برنامه های دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک
جدول های 10 و 11، اطلاعات توصیفی حاصل از پرسشنامه ها که بیانگر وضعیت جمعیت شناختی دانشجویان در نمونه ی مورد بررسی است را نشان می دهد.
جدول شماره (6) : وضعیت جنسیت دانشجویان
جدول شماره (7) : وضعیت ترم تحصیلی دانشجویان
در ادامه به بررسی سؤال اول تحقیق در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی پرداخته می شود.
• تحليل توصیفی
جدول شماره (8) : نتایج تحلیل توصیفیِ مؤلفه ها (از دیدگاه دانشجویان)
نمودار شماره (1) : نمودار های درصد فراوانیِ سؤال های تحقیق مربوط به دانشجویان
جدول شماره (9) : جمع بندی ارزیابی دانشجویان از کارایی برنامه های دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک
در ادامه با استفاده از روش های آمار استنباطی، به بررسیِ معنادار بودن این گرایش نظرات به سمت گزینه ی متوسط پرداخته شده است.
• تحليل استنباطي
الف) آزمون خي دو
جدول شماره (10) : نتایج آزمون خی دو مربوط به دانشجویان
از آن جا که در كليه ی مؤلفه ها، مقادیر P-Value بدست آمـده از 0.05 کمتر می باشد، فرض صفر رد می شود که نشانگرِ معني‌دار بودنِ تفاوت بين سطوح مختلف دیدگاه ها در هريك از این مؤلفه ها می باشد. بدين ترتيب مي توان اين چنين استنباط نمود كه گرايش نظرات به سمت گزینه و یا گزينه هاي خاص، معنادار مي باشد.
ب) آزمون تي تك نمونه اي
همان گونه که انتظار می رفت، با توجه به نتایج آزمون t ، مي توان نتيجه گرفت كه آزمون فقط در 2 مورد معني دار است و در بقیه ی موارد معنادار نبوده و نمی توان این فرض را پذیرفت که میانگین بزرگتر از 3 می باشد. بدين ترتيب مي توان اين چنين استنباط نمود كه ميانگين نظرات در مورد مؤلفه های اداری-مالی و فرهنگی، بيش تر از سه (يعني بالاتر از متوسط) مي باشد و ميانگين نظرات در مورد سایر مؤلفه ها کمتر یا مساوی متوسط است.
جدول شماره (11) : نتایج آزمون t مربوط به دانشجویان
ب) بررسی ارزیابی اساتید رشته های کارشناسی از کارایی برنامه های دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک
جدول های 16 و 17 ، اطلاعات توصیفیِ حاصل از پرسشنامه ها که بیانگر وضعیت جمعیت شناختی اساتید در نمونه ی مورد بررسی است را نشان می دهند.
جدول شماره (12) : وضعیت جنسیت اساتید
جدول شماره (13) : وضعیت مدرک تحصیلی اساتید
در ادامه، به بررسی سؤال های تحقیقِ مربوط به اساتید می پردازیم. بدین منظور، شاخص های آماری (میانگین، میانه، مد، انحراف معيار و چولگی) برای هر یک از سؤال های مربوط به سؤال های تحقیق، محاسبه شده است. همچنین با استفاده از آزمون ناپارامتری خی دو و آزمون پارامتريِ tي تك نمونه اي در سطح 5 درصد خطا، تفاوت بین دیدگاه ها و این که گرایش دیدگاه ها به چه سمتی بوده اند، مشخص گردیده است.
• تحليل توصيفي
جدول شماره (14) : نتایج تحلیل توصیفیِ سؤال های تحقیق مربوط به اساتید
نمودار شماره (2) : نمودار های درصد فراوانیِ سؤال های تحقیق مربوط به اساتید
جدول شماره (15) : جمع بندی ارزیابی اساتید از کارایی برنامه های دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک
در ادامه با استفاده از روش های آمار استنباطی، به بررسیِ معنادار بودن این گرایش نظرات به سمت گزینه ی متوسط پرداخته شده است.
• تحليل استنباطي
الف) آزمون خي دو
جدول شماره (16) : نتایج آزمون خی دو مربوط به اساتید
از آن جا که در كليه ی مؤلفه ها، مقادیر P-Value بدست آمـده از 0.05 کمتر می باشد، فرض صفر رد می شود که نشانگرِ معني‌دار بودنِ تفاوت بين سطوح مختلف دیدگاه ها در هريك از این سؤال ها می باشد. بدين ترتيب مي توان اين چنين استنباط نمود كه گرايش نظرات به سمت گزينه ي متوسط، معنادار مي باشد.
ب) آزمون تي تك نمونه اي
همان گونه که انتظار می رفت، با توجه به نتایج آزمون t ، مي توان نتيجه گرفت كه آزمون فقط در 2 مورد معني دار نیست و در بقیه ی موارد معنادار بوده و می توان این فرض را پذیرفت که میانگین بزرگتر از 3 می باشد. بدين ترتيب مي توان اين چنين استنباط نمود كه ميانگين نظرات در مورد مؤلفه های اداری-مالی و آموزشی، بيش تر از سه (يعني بالاتر از متوسط) مي باشد و ميانگين نظرات در مورد سایر مؤلفه ها کمتر یا مساوی متوسط است.
جدول شماره (17) : نتایج آزمون t مربوط به اساتید
ج) آيا بين ديدگاه هاي دانشجويان و اساتيد تفاوت معني داري وجود دارد؟
در این بخش با بکارگیریِ آزمون t برای دو نمونه مستقل، به بررسی وجود تفاوت معنادار بين ديدگاه هاي دانشجويان و اساتيد در مورد کارایی هر یک برنامه های دانشگاه هایِ آزاد اسلامی منطقه ی یک، پرداخته شده است.
در اين آزمون، فرضيه‌هاي آماري در مورد هر یک از برنامه ها، به صورت زير مي‌باشند:
(فرض صفر) : بين ديدگاه هاي دانشجويان و اساتيد تفاوت معني داري وجود ندارد.
(فرض مقابل) : بين ديدگاه هاي دانشجويان و اساتيد تفاوت معني داري وجود دارد.
با توجه به نتایج بدست آمده در جدول 22، ملاحظه می شود که آزمون در کلیه موارد معنادار بوده و فرض صفر رد شده است (P-Value < 0.05). این بدان معنی می باشد که بين ديدگاه هاي دانشجويان و اساتيد در مورد کارایی کلیه ی برنامه های دانشگاه هایِ آزاد اسلامی منطقه یک، یعنی برنامه های آموزشی، اداری – مالی، فرهنگی، دانشجویی و پژوهشی، تفاوت معني داري وجود دارد.
جدول شماره (18) : نتایج آزمون tی مستقل (بررسی وجود تفاوت معنادار بين ديدگاه هاي دانشجويان و اساتيد)
بحث و نتیجه گیری1. مؤلفه ی آموزشی
الف) کارکرد برنامه های آموزشی از دیدگاه دانشجویان
نتایج حاصل از ارزیابی دانشجویان از کارایی برنامه های آموزشی حکایت از آن دارد که از دیدگاه دانشجویان، کارایی برنامه-های آموزشی دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک در حد متوسط می باشد. این نتیجه، مسئولین و برنامه ریزان دانشگاه ها را وا می دارد که در این زمینه با بررسی علمی مشکلات موجود را مرتفع نمایند و با نگاه توأم با دقت علمی به این مسائل زمینه ی کیفیت بخشی به دانشگاه را فراهم می نماید.
نتیجه ی این تحقیق به نوعی با نتایج تحقیقات محمدی (1381)، احمدی (1383)، فرخ نژاد (1384)، لیم (2001)، سازمان اعتبارسنجی امریکا (2003)، آلوز و وییرا (2006) هماهنگ بوده است؛ اما با نتایج تحقیقات آراسته، سبحانی نژاد و همایی (1386) و یلماز و همکارانش (2007)، هماهنگ نبوده است.
ب) کارکرد برنامه های آموزشی از دیدگاه اساتید
نتایج حاصل از ارزیابی اساتید از کارایی برنامه های آموزشی حکایت از آن دارد که کارایی این برنامه ها بالاتر از متوسط می باشد. نظرات اساتید به عنوان قشری که به نوعی سکان هدایت فرایند تعلیم و تربیت را بر عهده دارند مبین این نکته است که این برنامه ها وضعیت خوبی را دارا می باشند. اما همچنان لازم است با برنامه ریزی دقیق تر و علمی تر به کیفیت بخشی بیش تر اندیشید.
نتیجه ی این تحقیق به نوعی با نتایج تحقیقات آراسته، سبحانی نژاد و همایی (1386)، یلماز و همکارانش (2007) هماهنگ بوده و با نتایج تحقیقات محمدی (1381)، فرخ نژاد (1384) و لیم (2001)، هماهنگ نیست.
2. مؤلفه ی اداری- مالی
الف) کارکرد برنامه های اداری-مالی از دیدگاه دانشجویان
نتایج حکایت از آن دارد که دانشجویان عملکرد برنامه های اداری – مالی دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک را بالاتر از متوسط ارزیابی کرده اند.توجه به این مسائل، می تواند زمینه ساز جذب هرچه بیش تر دانشجویان به سمت دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک شود.
نتیجه ی این تحقیق به نوعی با نتایج تحقیقات محمدی (1381)، احمدی (1383)، فرخ نژاد (1384)، لیم (2001)، یلماز و همکارانش (2007) هماهنگ بوده است؛ اما با نتایج تحقیقات، سازمان اعتبارسنجی آمریکا (2003)، آلوز و وییرا (2006) هماهنگ نیست.
ب) کارکرد برنامه های اداری- مالی از دیدگاه اساتید
نتایج حکایت از آن دارد که اساتید عملکرد برنامه های اداری – مالی دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک را بالاتر از متوسط ارزیابی کرده اند.نتیجه ی این تحقیق در ارتباط با این مؤلفه بیانگر این است که اساتید از این برنامه ها رضایت داشته اند.
نتیجه ی این تحقیق به نوعی با نتایج تحقیقات محمدی (1381)، احمدی (1383)، فرخ نژاد (1384)، لیم (2001)، یلماز و همکارانش (2007) هماهنگ بوده است؛ اما با نتایج تحقیقات، سازمان اعتبارسنجی آمریکا (2003)، آلوز و وییرا (2006) هماهنگ نیست.
3. مؤلفه ی فرهنگی
الف) کارکرد برنامه های فرهنگی از دیدگاه دانشجویان
نتایج حکایت از آن دارد که دانشجویان عملکرد برنامه های فرهنگی دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک را بالاتر از متوسط ارزیابی کرده اند. دیدگاه دانشجویان در ارتباط با این مؤلفه نمایانگر این است که دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک در این زمینه ی نقش مؤثری را ایفا نموده اند. اما با توجه به ضرورت کار فرهنگی در جامعه ی اسلامی ایران، لازم است تدابیر و برنامه ریزی های دقیق تری و انجام شود. نتیجه ی این تحقیق، به نوعی نتایج تحقیقات فرخ نژاد (1384) و محمدی (1381) هماهنگ نبوده است.
ب) کارکرد برنامه های فرهنگی از دیدگاه اساتید
نتایج حکایت از آن دارد که اساتید عملکرد برنامه های فرهنگی دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک را متوسط ارزیابی کرده اند. با توجه به این که نمود برنامه های فرهنگی در کلاس های درس و دانشگاه به صورت رفتارهای فرهنگی قابل تشخیص می باشد، لازم است با توجه به نتایج این تحقیق در مورد این مؤلفه، دانشگاه های در زمینه ی برنامه های فرهنگی برنامه ریزی های اساسی تری را انجام دهند. نتیجه ی این تحقیق با نتایج تحقیقات فرخ نژاد (1384) و محمدی (1381) هماهنگ بود.
4. مؤلفه ی دانشجویی
الف) کارکرد برنامه های دانشجویی از دیدگاه دانشجویان
نتایج حکایت از آن دارد که دانشجویان عملکرد دانشجویی دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک را پایین تر از متوسط ارزیابی کرده اند. نتیجه ی این تحقیق در مورد عملکرد دانشجویی دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی از دیدگاه دانشجویان نمایانگر فعالیت کم دانشگاه ها در این زمینه می باشد. از این رو دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک باید با یک برنامه ریزی اصولی زمینه ی خدمات هرچه بهتر خدمات دانشجویی را فراهم آورند. نتیجه ی این تحقیق به نوعی با نتایج تحقیقات، محمدی (1381)، احمدی (1383)، فرخ نژاد (1384)، یلماز و همکاران (2007) هماهنگ نیست.
ب) کارکرد برنامه های دانشجویی از دیدگاه اساتید
نتایج حکایت از آن دارد که اساتید عملکرد دانشجویی دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک را بالاتر از متوسط ارزیابی کرده اند.نگاه اساتید به خدمات دانشجویی در قالب آگاهی از نظرات دانشجویان، بحث در جلسات و نمود فعالیت های آن در دانشگاه می باشد. نتایج نشان داد در این زمینه عملکرد دانشگاه ها مثبت می باشد. نتیجه ی این تحقیق با نتایج تحقیقات محمدی (1381)، احمدی (1383)، یلماز و همکارانش (2007) هماهنگ بوده است.
5. مؤلفه ی پژوهشی
الف) کارکرد برنامه های پژوهشی از دیدگاه دانشجویان
نتایج حکایت از آن دارد که دانشجویان عملکرد پژوهشی دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک را پایین تر از متوسط ارزیابی کرده اند. نتیجه ی این تحقیق در ارتباط با خدمات پژوهشی از دیدگاه دانشجویان بیانگر این امر است که دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک نقشی خوبی را در این امر ایفا ننموده اند و از این رو نیازمند بازنگری در فعالیت های خود هستند. نتایج این تحقیق به نوعی با نتایج تحقیق عزیزی هماهنگ بوده است اما با نتایج تحقیقات محمدی (1381)، احمدی (1383)، فرخ نژاد (1384)، لیم (2001)، سازمان اعتبارسنجی امریکا (2003) هماهنگ نیست.
ب) کارکرد برنامه های پژوهشی از دیدگاه اساتید
نتایج حکایت از آن دارد که اساتید عملکرد پژوهشی دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک را متوسط ارزیابی کرده اند. این نتیجه بیانگر این نکته می باشد که این عملکرد دانشگاه تا رسیدن به حد مطلوب فاصله دارد و مدیران باید برای بهبود کیفیت در این زمینه برنامه ریزی نمایند. نتیجه ی این تحقیق به نوعی با نتایج تحقیقات محمدی (1381)، احمدی (1383)، لیم (2001)، سازمان اعتبارسنجی آمریکا (2003) هماهنگ بوده است.
پیشنهادهای کاربردی
1. توجه به کیفیت بخشی شاخص های دانشجویی مثل کلاس های فوق برنامه، هلال احمر، فعالیت های مشاوره و ... در دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک ( با توجه به این که نظرات دانشجویان در مورد این مقوله منفی ارزیابی شده است.)
2. توجه کیفی به مؤلفه های پژوهشی مثل کتابخانه، کارگاه ها و آزمایشگاه ها، انجمن پژوهشگران جوان و... در دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی یک ( با توجه به این که نظرات دانشجویان در این زمینه منفی بوده و اساتید این امور را متوسط ارزیابی نموده اند.)
3. برنامه ریزی جهت کیفیت بخشی به مؤلفه های آموزشی مثل روش تدریس اساتید، کتاب ها و جزوات درسی، امتحانات، نحوه ی تعامل با دانشجویان و ... ( با توجه به این که نظرات دانشجویان در این زمینه متوسط ارزیابی شده است.)
4. برنامه ریزی جهت بهبود بخشیدن به فعالیت های فرهنگی مثل مسابقات قرآن، کانون قرآن و عترت، اردو های فرهنگی و ... ( با توجه به این که نظرات اساتید در این زمینه متوسط ارزیابی شده است.)
5. تشکیل کارگاه هایی برای آشنایی اساتید در ارتباط با مؤلفه های پژوهشی، دانشجویی، آموزشی و فرهنگی و اهمیت و تأثیر این امور بر کیفیت بخشی در دانشگاه ها.
6. تشکیل کارگاه هایی برای آشنایی اساتید با فرآیند تدریس-یادگیری و نقش راهنما و تسهیل کننده داشتن.
7. ایجاد انگیزه و هدایت دانشجویان به فعالیت های پژوهشی و امور فوق برنامه از طریق برگزاری مسابقات علمی، ایجاد مکانیزم های تشویق مالی و مادی مناسب، مسابقات فرهنگی، ایجاد تسهیلات برای انجام تحقیقات، اطلاع رسانی مناسب از زمان و مکان مجامع علمی و فرهنگی.
8. جهت دادن اساتید به سمت فعالیت های پژوهشی و تشویق آنان از طرف مسئولین دانشگاه از طریق برنامه ریزی مناسب جهت چاپ مقالات آن ها، ایجاد مراکزی برای ارائه ی تسهیلات، انتخاب نفرات برتر و تخصیص جوایز خاص، فراهم نمودن شرایط برای حضور در کنفرانس ها و هسته های علمی، تشکیل کارگاه های آموزشی در خصوص چگونگی تدوین مقالات و...
9. توجه به نیازهای واقعی دانشجویان و اساتید در محیط های دانشگاهی از طریق نظرخواهی، تشکیل جلسات هم اندیشی و ...
10. بالا بردن مهارت خودآگاهی و خودکاری در دانشجویان و اساتید در محیط های دانشگاهی به سمت تحقق اهداف تربیتی از طریق نشریه، کارگاه های آموزشی و...
Abstract
This study aims at internal evaluation the quality of Islamic Azad Universities (IAU) of Region 1, in order to suggesting a pattern for improving them. Based on the aim, the following factors are evaluated: educational, financial administrative, student affairs, cultural, and research factors. In this research, for internal evaluation, the teachers and students ideas about the mentioned factors are investigated.
This is a descriptive survey research and the population of this study is all of the teachers (2131 persons) and bachelor students (78440 persons) of IAU, Region 1, in 1389-1390. In this study, cluster random sampling used and 382 students and 325 teachers were selected. The information gathered through 2 researcher made questionnaires which used after determining their validity and reliability (students 0.836 and teachers 0.761).
The data were analyzed by SPSS16 software in to levels: descriptive statistics (frequency, percent, bar chart, mean, median, mode, and skewness) and inferential statistics (Chi-Square Test, One-Sample t-test, and Two-Sample t-test with significant level 0.05).
The results showed that:
1. According to students’ idea, the efficiency of research and student affairs, educational, and financial administrative and cultural programs are evaluated lower than average, average, and upper than average respectively.
2. According to teachers’ idea, the efficiency of research and cultural programs are evaluated average, and the efficiency of student affairs, educational and financial administrative programs are evaluated upper than average.
3. There is a significant difference between teachers and students’ ideas about the efficiency of programs.
Keywords: internal evaluation, teachers, students, Islamic Azad University region 1, quality.
دریافت جداول و نمودارها :
دریافت
كلام اول 
موضوع: مقالات چاپ شده در مجلات داخلی ISC
نويسنده: 
تاريخ: 27 آبان 1390
بازديدها: 4007
