استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات در جهت توسعه علمی در شهرستان لامرد
دکتر سید احمد هاشمی
دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لامرد
hashemy.ahmad@yahoo.com
چکیده:
با توجه به رشد سریع فراگیران در زمینه های مختلف، آن ها نیاز به توانایی در تحقیق و کاوشگری دارند.لذا باید کتاب های درسی از طریق ایجاد فرصت ها و فعالیت های یادگیری، مهارت های ذهنی عقلانی سطوح بالا را در افراد تقویت کنند.
البته نه تنهاکتاب درسی، بلکه این رسالت برعهده معلم کارآمد هم می باشد که با انتخاب و آشنایی با معایب و محاسن مواد وسایل آموزشی و نحوه استفاده از آنها نقشی کمتر از کتاب درسی نداشته باشند.
لازم است معلمین در هر مقطعی مزایا، معایب و محدودیت های هریک از رسانه های آموزشی با توجه به پیشرفت تکنولوژی و علم روز بدانند. باید رسانه¬ای استفاده شود که مستقیما به پیامی که باید رد و بدل شود مربوط باشد.
معلمان و فراگیران باید بتوانند به نحو مؤثر و اصولی از فناوری آموزشی استفاده کنند. ابتدایی ترین نیاز برای محقق ساختن اثر بخشی فناوری اطلاعات در مدارس، وجود تجهیزات سخت افزار مناسب است اما به هر حال وجود تجهیزات و زیربناها به تنهایی این نیاز را بر طرف نمی کند.
عده ای از متخصصان تعلیم و تربیت بر این عقیده اند که وسایل آموزشی حامل هایی هستند برای ایجاد ارتباط صحیح و مؤثر و پایدار با فراگیر، با این تعبیر وسایل آموزشی جزء لازم و حتمی آموزش هستند.
در مرحله ای از آموزش، یک شخص به عنوان معلم یا مربی باید تدریس کند. فرد یا افرادی باید در نقش فراگیر مورد آموزش قرار گیرند و موضوعی هم به عنوان پیام آموزشی باید در میان باشد تا عمل تدریس تحقق یابد.
درصورت نبود این سه عامل تدریس صورت نمی گیرد.اما عامل دیگری نیز به عنوان راه یا وسیله باید در اختیار باشد تا برقراری ارتباط این دو عامل اول و دوم و نتیجه فهم عامل سوم را ممکن سازد.
از آنجا که استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطاتic+) ( زمینه کیفی ساختن خدمات آموزشی را فراهم می نماید.
این مقاله در پی آن است که با ارائه مستندات علمی در زمینه استفاده از این مساله کمک نماید.
واژگان کلیدی: تکنولوژی، اطلاعات، ارتباطات، توسعه علمی، فراگیر.
مقدمه:
مواد آموزشی محصول فرآیند برنامه¬ریزی است. پس از طراحی محتوا، تجربیات یادگیری و اصول و روشهای یادگیری به صورت کتب، جزوات و دستور العمل ها ارائه می¬شوند که از آنها به مواد آموزش تعبیر می¬شود (ملکی،1384،ص 196).
در کشور ما به دلیل متمرکز بودن نظام آموزشی، تعلیم و تربیت بر محور کتاب درسی می چرخد و معلمان و فراگیران در فعالیت های یادگیری به این ماده آموزشی تکیه دارند.از این رو تهیه و تولید کتاب های درسی مناسب بسیار ضروری است.نظام آموزشی دیگر کشورهایی که غیر متمرکز است، مواد و منابع آموزشی بسیار متنوع و گوناگونی برای آموزش در برنامه درسی آن ها وجود دارد که در ادارات آموزش و پرورش هر منطقه فهرست می شود و در اختیار معلمان قرار می گیرد تا مطابق با وضعیت فراگیران خود از آن ها استفاده کنند.
ازجمله این مواد و منابع به موارد متعددی مانند کتاب های آموزشی گوناگون،مجله های متنوع آموزشی، راهنما های آموزشی منتشر شده توسط مراکز آموزش و پرورش، سایتهای اینترنتی ،نرم افزارهایی به صورت دیسکت و لوح فشرده و فیلم ها و نوارهای آموزشی می¬توان اشاره کرد(قاسم پور،1387،ص 12).
با وجود این کتاب درسی همچنان به عنوان منبع اساسی موقعیت خود را حفظ کرده است (ملکی،1380،197). کتاب درسی امروزه، نمی¬تواند صرفاً اطلاعات در اختیار فراگیران قرار دهد زیرا پرکردن ذهن از اطلاعات، کمکی به شهروندان امروز در برخورد با مسایل جدید زندگی نمی¬کند. اگر مواد آموزشی را این راه و وسیله بدانیم؛ مربی باید انواع این راهها بشناسد و دست به انتخاب بزند. بنا به موارد ارائه شده می توان نتیجه گرفت که:وسایل و مواد آموزشی به کلیه تجهیزات و امکاناتی اطلاق می شود که می توانند در محیط آموزشی شرایطی را به وجود آورد که درآن شرایط، یادگیری سریعتر، آسانتر، بهتر، بادوامتر و موثرتر صورت گیرد(شعبانی،1384،ص188).
تکنولوژی آموزشی
تکنولوژی به معنی هرگونه مهارت علمی است که درآن ازنتایج دانش ویافته های علمی استفاده می شود. تکنولوژی آموزشی، اصول و راهبردهایی است که برای حل مسائل آموزشی در سطح کاربردی به کارمی رود. بنابراین استفاده از تکنولوژی آموزشی بنا به دلایل زیر یک ضرورت محسوب می¬شود:
1. رفع مسائل و مشکلات نظام آموزشی
2. نقش بسیارمهم حواس پنجگانه دریادگیری
3. ویژگی های مربوط به یادگیری درفراگیران
تکنولوژی آموزشی عبارتند از یک سلسله فعالیتهای نظامند است که مواد و تکنیک را برای رسیدن به اهداف اموزشی به یکدیگر نزدیک کنند( شیخیان ، 1353)
تعریفی از تکنولوژی اموزشی درآکادمی ملی درسی آمریکا ارئه شده است عبارتند است « مجموعه ای از معلومات ناشی از کاربرد علوم آموزشی ویاد گیری ودر دنیای واقعی کلاس درس ، همراه با ابزار و روشهایی که به کار بردن علوم ذکر شده را تسهیل می نماید(علی آبادی،1379) .
جمیز براون از تکنولوژی تعریفی ارائه کرده است که عبارت است از « طراحی، اجرا وارزشیابی نظامند کل فرآیند یادگیری بر اساس هدفهای مشخص و نتایج تحقیقات در زمینه های یاد گیری انسانی وارتباطات وهمچنین به کارگرفتن مجموعه ای از منابع انسانی وغیر انسانی به منظور ایجاد آموزش موثرتر ، عمیق تر و پایدار تر (احدیان ، 1379).
فرد دانش درکتاب «مبانی نظری تکنولوژی آموزشی» پس از بررسی وبیان مقدماتی ماهیت تکنولوژی، تعریف زیر ارائه نموده است : تکنولوژی آموزشی عبارت از مجموعه روشهاودستور العمل هایی است که با استفاده از یافته های علمی برای حل مسائل آموزشی اعم از طراحی ، اجرا و ارزشیابی در برنامه آموزشی به کار گرفته می شود .
علی ابادی در کتاب «مقدمات تکنولوژی آموزشی » سیر تحول تکنولوژی آموزشی رادرجهات مختلف به پنچ مرحله تقسیم کرده است که به اجمال به آنها پرداخته می شود این مراحل عبارتند از:
1- ابزار وسایل
2- مواد اموزشی
3- نظام های درسی
4- نظام های اموزشی
5- نظام های اجتماعی
در دایره المعارف بین المللی تعلیم وتربیت ، تکنو لوژی آموزشی یک رشته از دانش وحرفه معرفی شده است که دارای سه جنبه یاد شده است:
1- جنبه های سخت افزاری
2- جنبه نرم افزاری
3- جنبه حل مساله
جنبه اول : از این جنبه تکنولوژی آموزشی تمام وسایل ورسانه هایی را شامل می شود که امر آموزش ویادگیری را تسهیل می کنند وبه استفاده از رسانه ها در فرآیند آموزش ویاد گیری تاکید دارد .
جنبه دوم : از این بعد ، تکنولوژی اموزشی مجموعه روشها وفراگرد هایی است که در طراحی ، اجرا وارزشیابی به کار گرفته می شود .
رشد تکوینی الگوی های آموزشی و تعامل بین نگرش سیتمی واصول ونظریه های علوم ارتباطات باعث افزوده شدن این بعد به تکنولوژ ی آموزشی شد. مباحث محتوایی در این بعد عبارتند از هدفهای آموزشی و ارزشیابی.
جنبه سوم : تکنولوژی آموزشی از این بعد شامل مجموعه روشهاوراهبرد هایی است که با نگاه ستیماتیک به تجربه وتحلیل برنامه های آموزشی پرداخته و پس از یافتن مشکلات وعمل آن برای رفع موانع، راه حل ارائه می دهد این جنبه شامل جنبه های سخت افزاری ونرم افزاری نیز می باشد .
• اهمیت و مزایای فن آوری اطلاعات و ارتباطات
امروزه در نظام آموزشی به فعالیت دانش آموز و تفکر محوری او توجه ویژه ای شده است. در بعضی از مواقع ،معلمین اطلاعات و مهارت ها را به فراگیران منتقل کرده و زمینه هر گونه فعالیت را از فراگیران می گیرند. اگر ما به فراگیران فرصت انتخاب و بیرون کشیدن مفاهیم و اطلاعات دهیم زمینه اختراع و اکتشاف در دانش آموز بوجود می آید. نظریه های جدید تربیتی به نقش دانش آموز در جریان یادگیری تاکید داشته اند. و فرد نه تنها باید امر مورد یادگیری را درک کند بلکه خود شخصاً به بررسی و انتقاد بپردازد و آنچه را منطقی و مستدل تشخیص داد بپذیرد(شریعتمداری، 1376،ص106) و آموزشی موثر می باشد که ایجاد انگیزه های درونی، علاقه مندی به کسب علم و دانش، نیاز به دانستن، کنجکاوی در پیدا کردن راه حل برای مسائل را در فراگیر فراهم کند(سیف،1381،ص181) بر اساس تحقیقات انجام گرفته ، فراگیرانی که بصورت مستقل فکر می کنند و بر فرایند یادگیری تاکید دارند ، روند یادگیری آنها موفق تر و در نتیجه پایدار تر می باشد و در مقابل ، فراگیرانی که موفقیت و شکست تحصیلی خود را به معلم ، بخت و اقبال یا عامل های خارجی دیگر نسبت می دهند بیشتر از دیگران دچار ترک تحصیل و افت می شوند. آموزش الکترونیکی5 که نتیجه به کار گیری فناوری اطلاعات و ارتباط در آموزش می باشد. به فرایند محوری ، خود رهبری و خودآموزی فراگیر تاکید دارد و از طریق سیستم های آموزشی زیر قابل اجراست: ( فتحیان و مهدوی نور 119-117 : 1386)
1- سیستم های الکترونیکی پشتیبانی از عملکرد1
2- کلاس مجازی همزمان2
3- کلاس مجازی نا همزمان3
4- آموزش مبنی بروب4
1- سیستم های الکترونیکی پشتیبانی از عملکرد: این سیستم ها جهت آموزش کاربر استفاده می شودو هنگامی که به اطلاعات جامع نیاز باشد از طریق این سیستم ها می توان نیاز ها را برطرف نمود . و خصوصیات برجسته این سیستم ها این است که آموزش را یه اندازه ی دلخواه و در لحظه نیاز ارائه می دهد.
2- کلاس مجازی همزمان : این کلاس ها یک محیط آموزشی زنده است که افراد در مکان های مختلف از طریق این کلاس ها به همه مرتبط شده و آموزش داده می شوند.
3- کلاس مجازی نا همزمان : این کلاس ها ، یک فضای آموزشی است که در اینترنت ، افراد از آن استفاده می کنند . با توجه به اینکه فضای آموزشی برای همه مشترک است ولی افراد در زمان نیاز به آن مراجعه کرده و آنچه در کلاس رخ داده است را متوجه می شوند.
4- آموزش مبتنی بروب: وب محیطی مبتنی بر مشتری / کارگزار است که برای ارتباط از بروتکل HTTP استفاده می کند آموزش مبتنی بر وب ، آموزشی است که با استفاده از این پروتکل و در چنین محیطی انجام می شود.
فن آوری اطلاعات و ارتباطات فواید و مزایای بسیاری در ابعاد و زمینه های مختلف دارد که در ذیل به تعدادی از آنها بصورت مختصر اشاره می نماییم:
حضور در عرصه تجارت ملی و بین¬المللی: با استفاده از فن¬آوری اطلاعات می توان در هر زمینه ای از فعالیتهای اقتصادی مورد علاقه در تجارت ملی و بین¬المللی شرکت نمود.
کاهش فقر: گسترش سریع دانش جهانی با به کارگیری فناوری اطلاعات که باعث توزیع گسترده، ساده و ارزانتر اطلاعات می گردد و بدین طریق اطلاعات در اختیار همه قرار می گیرد.
رقابت را گسترده تر می کند و دامنه رقابت را جهانی خواهد کرد.
مدیریت بخش عمومی را بهبود می بخشد.
هزینه عملکرد کارایی که با فن آوری اطلاعات انجام می شود نسبت به کارهایی که دستی انجام می شود، کاهش می یابد.
کار برد تکنولوژی چند رسانه ای در انجام فعالیتها، افزایش می یابد.
ظرفیت نگهداری اطلاعات به شکل غیر قابل تصوری افزایش می یابد.
بهره¬وری افزایش می یابد.
انتقال اطلاعات بدون توجه به بعد زمان و مکان با سرعت انجام می پذیرد.
به دلیل عدم نیاز مراجعه به بازار ترافیک را کاهش می دهد.
گرایش به سمت تصمیم¬گیری عقلایی به وجود می آید( وارث،54: 1377)
• معلم و فن آوری اطلاعات و ارتباطات
آمادگی معلمان یکی از عوامل اصلی برای ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات به مدارس است. آمادگی سطحی معلمان در زمینه سخت افزار و نرم افزار برای ایجاد تغییرات اساسی در کلاس درس کافی نیست و نقش معلم نه تنها با ورود فن آوری اطلاعات و ارتباطات کمرنگ نمی شود بلکه اهمیت بیشتری پیدا می کند. معلم راهنما تسهیل کننده و هدایتگر خواهد بود. او روشهای دستیابی به دانش، دسته بندی، اعتبار بخشی و سازماندهی را به فراگیران یاد می دهد. معلمان به فراگیران مادام العمر تبدیل می شوند و از انزوای کلاس به عرصه رقابت بین المللی وارد می گردند. آموزش پیش از خدمت، حین خدمت و ضمن خدمت معلمان باید با توجه به چالشهای قرن اخیر تغییر اساسی یابد و برنامه های درسی این دوره ها با رویکرد فن آوری اطلاعات و ارتباطات تهیه شود، زیرا که فن آوری اطلاعات و ارتباطات در ابعاد زیر به توسعه مهارت معلمان و سایر کارکنان کمک می کند:
1. مهارتهای کهنه را بازسازی می کند.
2. ظرفیتهای خالی قبلی را تکمیل می کند.
3. مهارتهای جدید ایجاد می کند.
4. بین مهارتهای معلمان پیوند ایجاد می کند.
5. مهارت آموزی فرایندی مداوم می گردد.( asp.http://www.imi.ir/tadbir/tadbir-138/article-138/8)
• برنامه درسی و فن آوری اطلاعات و ارتباطات
یادگیرندگان امروز خواستار این هستند که زندگیشان را در قرنی بگذرانند که از لحاظ اطلاعات غنی و متکی به علم و دانش جهانی است. آنها به مهارتهایی نیاز دارند که از عهده این دوره پویا برآیند. بنا بر این برنامه درسی باید مسایل زیر را مورد توجه قرار دهد:
ایجاد توانایی در فراگیران برای تدوین و حل مساله
ایجاد توانایی برای برقراری ارتباط با مردم و رشد جهانی
ایجاد توانایی برای کار در شکل تیمی و گروهی و ارتباط با مردم فرهنگهای دیگر، رشد همبستگی جهانی و پرورش نوع دوستی
توانایی برای تشخیص مسائلی که فراگیران نیاز دارند تا یاد بگیرند و یادگیری آنها بازده داشته باشد.( جاریانی، 2، 2001)
حال سوالی که مطرح است اینکه آیا فن آوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک درس نگریسته شود یا به عنوان ابزاری جهت تسهیل یادگیری؟
متخصصان علوم آموزشی و فن آوری به رویکرد تلفیقی یا نگرش در هم تنیده اعتقاد دارند، یعنی اینکه استانداردهای فناوری و آموزشی باید با استاندارد های محتوایی که همان راهنمای برنامه درسی است تلفیق و در هم تنیده شود. برنامه درسی ملی و استانی و منطقه ای می بایست هماهنگ با استانداردهای فناوری تدریس شوند زیرا فناوری اطلاعات، اغلب منابع گوناگونی را در دسترس فرا گیران قرار می دهد و حتی به شخص آموزش می دهد تا بخش معینی از زندگی خود را با تغییراتی که بر اثر فن آوری ایجاد شده است هماهنگ کند، نکته مهم دیگر اینکه درک برنامه درسی در پیشرفت فن آوری اطلاعات و ارتباطات تاثیر می گذارد، و دارای مراحلی است که عبارتند از:
1- مرحله آگاهی است که درآن فراگیران با توجه به فناوری موجود وچگونگی کاربرد آن سواد فن آوری اطلاعات و ارتباطات کسب می کنند.
2- استفاده از ابزارهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات در انجام تکالیف عادی یادگیری و پروژه ها.
3- شروع به ادغام و گسترش حوزه های درسی و ابزار فن آوری اطلاعات و ارتباطات
4- استفاده کاربردی از فن آوری اطلاعات و ارتباطات
کاربردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات در یادگیری فراگیران
یکی از نشانه های توسعه یافتگی انسان، تولید افکار جدید و به کارگیری آنها است. زمینه خلاقیت، وجود اطلاعات کافی است تا بتوان اطلاعات را با همدیگر ترکیب نمود و مجموعه ای جدید ساخت. نهادینه شدن تغییر و نوآوری نیز بستگی به برخورد انسان با اطلاعات تولیدی دارد . شکل زیر نحوه تاثیر گذاری تکنولوژی اطلاعات بر نهادینه شدن تغییر و نوآوری را نشان می¬دهد و تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات از طریق ارائه اطلاعات، دستیابی و به کارگیری اطلاعات، انجام سریعتر تکالیف درسی، مدلسازی و کنترل، تعامل متقابل بین رایانه و دانش آموز به یادگیری فراگیران کمک می کند.
در پژوهشی که بوسیله سوهریس و آلیسون کینگتون در زمینه استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در کلاس های درسی نوین در انگلستان انجام گرفت به نقش فناوری درتقویت فرایند یادگیری اشاره شده است. همچنین نتایج این تحقیق به تاثیر فناوری در ارائه شیوه های نوین آموزشی، به افزایش انگیزه فراگیران و اعتماد به نفس ، تقویت مهارت های اجتماعی و بالا رفتن مهارت های گروهی اشاره کرده است (آلیسون کینگتون و سوهریس،30: 2002 ) نتایج تاثیر فناوری اطلاعات در کشور های مختلف مورد تاکید قرار گرفته است. در بررسی سه مدرسه مورد مطالعه در نروژ به این نتیجه رسیدند که استفاده از فناوری موجب تاثیر در طرح های خلاقانه فراگیران و افزایش توان علمی فراگیران شده است. در کشور چین از سال 1990 فناوری اطلاعات در آموزش بکار گرفته شده است پس از همگانی شدن آموزش از راه دور ، در چند دانشگاه چین ، آموزش از راه دور اجرا شد و در سال 1997،هزار مدرسه تحت پوشش فناوری نوین آموزش قرار گرفتند و شبکه های آموزشی افزایش پیدا کردند (http://sh-itc.blogfa.com/post-103aspx).
از طریق فناوریهای آموزشی زیر نیز می توان زمینه یادگیری بهتر فراگیران را فراهم کرد:( فتحیان و مهدوی نور،1386، صص 122-119)
متن:( از پر استفاده ترین ابزار ها در وب و جهت ارائه محتوای آموزش) مستندات: (نمودار مثلا مستندات نرم افزاری Exel - رساله ها و مقالات مثلا مستندات برنامه اکروبات در قالب PDF – اسلاید های آموزشی مثلاً مستندات برنامه POWER POINT ) صوت و تصویر :(استفاده از فناوری صوت و تصویر جریانی و فناوری های خطوط پر سرعت) پست الکترونیکی(جهت اعلام وضعیت انظباطی ، نمرات ، اطلاعیه ها و غیره به فراگیر) پیام رسانی فوری و گپ زنی :(در صورتیکه برخی از اعضای کلاس ، همزمان با هم به صورت بر خط در شبکه حضور داشته باشند از این طریق به تبادل اطلاعات می پردازند) گروه های خبری :( بحث و تحقیق در مورد موضوعات مورد علاقه گروه ) و فناوری های دیگر مانند تابلوهای اعلانات ، تخته های سفید ، برنامه های کاربردی اشتراکی ، کنفرانس های صوتی یا ویدئویی ،شبیه سازی و پایگاه داده ها بنا بر این می توان گفت که ارتقا و رشد سواد اطلاعاتی فراگیران، ارتقای توانایی حل مساله و فکری فراگیران فراگیران، تسهیل کار گروهی و تشویق به یادگیری فعال از مهمترین کارکردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند تدریس و یادگیری می باشد.
نتیجه گیری و ارائه پیشنهادها: تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات یکی از مؤلفه های اساسی و مهمی در توسعه علمی شهرستان لامرد محسوب می شود. اگر به این مساله توجه شود زمینه کیفی ساختن فعالیت های مهم تربیتی در آینده نیز فراهم شده و نسل کار آمد و کارایی برای توسعه شهرستان تربیت خواهد شد.
بنابراین جهت تحقق اهداف فوق باید به توصیه های زیر توجه نمود:
1. تلاش و تعامل هماهنگ اداره آموزش پرورش لامرد با وزارت خانه ها و سازمانهای مختلف (آموزش و پرورش، علوم و تحقیقات و فناوری، فناوری اطلاعات و ارتباطات، شورای عالی انقلاب فرهنگی، مدیریت و برنامه ریزی در جهت تحقق هدفهای استراتژیک در زمینه فن آوری اطلاعات و ارتباطات.
2. تدوین خط مشی ها و قوانین جامع فناوری اطلاعات و ارتباطات با همکاری ادارات دیگر.
3. تخصیص سهم بیشتری از اعتبار و بودجه کل شهرستان به آموزش و پرورش و نهایتاَ توسعه این مساله.
4. تغییر ساختار آموزش و پرورش از متمرکز به غیر متمرکز.
5. تشویق و مشارکت بخش خصوصی در زمینه استقرار فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش.
6. آموزش مدیران، معلمان، راهنمایان تعلیماتی، گروههای آموزشی در رابطه با مفاهیم، مهارتها و کاربردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات.
7. محورقراردادن استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات توسط برنامه ریزان تربیتی بررسی مدارس.
8. مبنا قرار دادن فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش های ضمن خدمت تمام کارکنان.
9. بکار گیری گسترده منابع علمی، بویژه تحقیقات انجام شده در داخل و خارج از کشور جهت و تدوین برنامه درسی مناسب با رویکرد فن آوری اطلاعات و ارتباطات.
10. بالا بردن سطح آگاهی والدین جهت نهادینه کردن فرهنگ بکار گیری فن آوری اطلاعات و ارتباطات.
11. حمایت دانشگاهها در زمینه تخصص های مرتبط با کاربرد فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش، به ویژه تهیه محتوا و نرم افزارهای آموزشی مناسب.
12. گسترش شبکه مخابراتی شهرستان و حمایت از حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان نرم افزارهای آموزشی.