چشم انداز استفاده از تفکر انتقادی در آینده علمی شهرستان لامرد
دکتر سید احمد هاشمی
دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لامرد
hashemy.ahmad@yahoo.com
ابوذر همتی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لامرد
چکیده:دیوئی این عقیده دارد که ارزش تفکر، رهایی از کارهای عادی، امور غریزی و امیال فرد می باشد. وی می گوید تفکر، مستلزم هدفداری، عاقبت اندیشی، آینده نگری، تخیل، نمادگرایی، توجه به مدلولات، لوازم، نتایج و آثار یک عقیده می باشد. او تفکر را به صورت گسترده مطرح ساخته و آن را به چند جنبه محدود نمی کند محقق نیز با اعتقاد به این که در تفکر، انتقاد نیز وجود دارد؛ به بررسی جامع و ویژه این ویژگی تفکر در نظام تربیتی پرداخته است.
از عوامل سازنده و مهم در انتقادی کردن یک فرد متفکر، نگرش و علاقه او به این مسأله می باشد. در حوزه نگرشی فرد، توجه به این نکته لازم است که او بایستی به کاربرد و استفاده از مسائل مورد انتقاد، تمایلی داشته باشد تا آنها را مورد نقد قرار دهد. در برخورد و زیر سوال بردن پدیده ها، فرد بایستی به یک نگرش مثبت، در مورد آنها رسیده باشد. بنابراین توجه به بیان مسائل مورد علاقه و نیاز فراگیران در حین تدریس توسط معلمان، زمینه استفاده از تفکر انتقادی را جریان تربیت فراهم می آورد.
انیس به این نکته اعتقاد دارد که تفکر انتقادی، تصمیم گیری بر باورهای فرد می باشد. ایشان در این اعتقاد به نوعی به این نکته توجه می نماید که در جریان تفکر انتقادی، فرد بایستی به مسائل و پدیده های مورد بحث علاقمند باشد تا زمینه این فرایند در وی بوجود آید. از آن جا که تفکر انتقادی زمینه فهم و توسعه با یادگیری را فراهم می نماید،
استفاده از آن به منظور یادگیری بهتر فراگیران و نهایتا توسعه علمی در موقعیت های مختلف است. این نوشتار با بررسی مفهوم تفکر انتقادی به دنبال آن است که در زمینه توسعه علمی شهرستان لامرد به ارائه مجموعه راهکار هایی بپردازد.
واژگان کلیدی: چشم انداز، تفکر انتقادی ، آینده علمی، متفکر، نگرش.
مقدمه: در جریان تفکر انتقادی فرد به دخالت های غیر منطقی در مورد امور و پدیده های مختلف نمی پردازد. برخورد غیر منطقی نسبت به مسائل مختلف، زمینه شکایت از آن پدیده ها و در نهایت برخورد قهری با مسائل علمی را در فرد بوجود می آورد. در این نوع تفکر ما به یک تیزبینی نیاز داریم که این دقت، ما را برای حل مسائل مختلف آماده می نماید.
در بعضی موارد تفکر انتقادی با حدس زدن اشتباه گرفته می شود؛ در صورتیکه این تفکر بر مبنای حقایق مختلف انجام می پذیرد. فرد با توجه به این حقایق به قضاوت پرداخته و نتیجه آن را در رفتار خود آشکار می کند. البته ذکر این نکته لازم است که برای قضاوت کردن در مورد پدیده های مختلف، معیارها بایستی مشخص باشند، چه بسا افراد دیگر در موارد مختلف به قضاوت پرداخته اما این قضاوت بر مبنای اصول و ملاکهایی نیست. در این نوع قضاوتها فرد دچار سردرگمی شده؛ که نه تنها برای فرد تولید علم نمی کند؛ بلکه او را حتی به یک سردرگمی و اغتشاش علمی دچار می کند.
«تفکر انتقادی یک فعالیت مولد و مثبت است و خلاقیت و ابتکار را در بر می گیرد. تحلیل صورت می گیرد. احتمالات و شقوق دیگر بررسی می شوند. این امر به تردید فکری منجر می شود. تغییر به سادگی پذیرفته می شود. زیرا تازه است نتایج اقدامات پیش بینی می شود» (شریعتمداری،1382ص 87).
عده ای از اندیشمندان همچون بیر اعتقاد دارند که تفکر انتقادی مجموعه ای از مهارت ها را شامل می شود (بیر1،1985ص270).
یکی از نظریه هایی که از تفکر انتقادی حمایت کرده نظریه ساخت گرایی می باشد این نظریه به خطاپذیری معرفت شناسی اعتقاد دارد. بر اساس این نظریه تمام معرفت های بشری با توجه به نسبی بودن آنها خطا پذیر می باشد (کوبرن1992ص51).
متخصصان و علمای تعلیم و تربیت در برنامه ریزی درسی به پرورش و تقویت تفکر و نگرش فراگیران توجه می کنند. آنها اعتقاددارند که دانش آموزان باید به جای یاد آوری مجدد حقایق علمی در فرآیند یادگیری فعال بوده و روش دستیابی به حقایق علمی را کسب کنند. یکی از مسائل و عوامل مهم در حوزۀ تفکر انتقادی، توجه به زمینه ها و موضوعات معینی است که این امر را به وجود می آورند. بعضی از وقتها معلمان به این نوع نگرش رسیده اند که دانش آموزان باید همیشه و در همه حال به انتقاد بپردازند. برای تفکر انتقادی محورها، مفاهیم و فعالیتهای مشخصی نیاز می باشد تا بر اساس آن انجام گیرد. چنانچه مک پک نیز به این نکته اشاره کرده که تفکر انتقادی بر اساس فعالیتها و موضوعات ویژه ای آشکار شده و در انزوا بوجود نمی آید.